Jelmer Visser
Jelmer Visser Dossier 17 feb 2018, 
Leestijd: 6 minuten

Waarom we zo graag naar reality-tv kijken

Twee echtparen met een zwaar accent die een knallende ruzie over een heg uitvechten bij meester Frank Visser, een stel met vier linkerhanden dat met steenkolenfrans een bed and breakfast in Frankrijk wil beginnen, meekijken met een stel zuipende feestbeesten op vakantie in een tropisch oord of een hyperactieve vloggende 24-jarige met een petje die met tranen in de ogen zijn relatie beëindigt. Allemaal reality-tv. De programmering op televisie puilt uit van dit soort programma’s. En dit geldt niet alleen voor de ouderwetse lineaire beeldbuis, ook de best bekeken filmpjes op YouTube vallen in deze categorie. Waarom kijken we met zijn allen zo graag naar realityprogramma’s?

Kirsten Hofman: "Het is eigenlijk schaamteloos meekijken in de keuken van een ander."

Blij van ellende

Drama. Dat is volgens Kirsten Hofman, docent mediapsychologie aan de Saxion Hogeschool Enschede, een van de redenen dat we vaak smullen van reality-tv. „Mensen voelen zich beter wanneer ze kijken naar programma’s waarin gepimpte plastic vrouwen te pas en te onpas vreemdgaan met minstens zo gebruinde gewaxte mannen of knallende burenruzies over recht van overpad. Dit soort extreme situaties betrek je onbewust op jezelf en je eigen leven. Je eigen leven, waarin je een stabielere relatie hebt met je partner of je buren, voelt hierdoor ineens zo slecht niet meer.”

„Mensen houden van drama. Drama heeft een onweerstaanbare aantrekkingskracht. Dit gebeurde al in de oudheid in de amfitheaters en het Colosseum. Feitelijk is er niks veranderd. Het is eigenlijk schaamteloos meekijken in de keuken van een ander. Heel kort door de bocht worden we eigenlijk blij van de ellende van anderen.”

Spiegelneuronen

Maar waarom voelt de ellende van anderen zo goed? Volgens de mediapsycholoog is de verklaring hiervoor eenvoudig. „Wanneer we kijken naar andere mensen worden onze spiegelneuronen actief. Deze neuronen zorgen ervoor dat we ons kunnen inleven in anderen. De gevoelens en gebeurtenissen van de mensen op televisie projecteren wij in een oogwenk op onszelf. We denken heel kort dat dit onszelf overkomt. Zodra je direct daarna beseft dat deze nare zaken jou bespaard blijven, voel je vanuit je onderbewustzijn een soort van opluchting. Deze opluchting voelt prettig.”

Het onderbewustzijn heeft een gigantische invloed op het bewustzijn. „Het effect van spiegelneuronen zie je ook bij Funniest Home Videos, wanneer iemand een harde smak maakt. Onze spiegelneuronen maken ons een fractie van een seconde wijs dat we echt vallen, daardoor vertrekt ons gezicht bij het aanschouwen van de val. Direct daarna komt het besef dat dit ons niet is overkomen en hierdoor raken we opgelucht. En dat uit zich vaak in gelach.”

De gouden formule

Een goede realityserie heeft een aantal vaste ingrediënten, legt Hofman uit. „Het eerste ingrediënt is herkenbaarheid. Nu is een serie met volstrekt normale mensen die volstrekt normale dingen beleven heel erg saai, dus het moet wel een stukje ’extremer’ zijn dan het normale dagelijkse leven.” Het tweede ingrediënt komt rechtstreeks uit de theater- en filmwereld: namelijk drama. „Er moet ’iets’ gebeuren, het liefst iets met conflicten of iets controversieels. Combineer dit drama met de herkenbaarheid en je hebt de gouden formule te pakken.”

Toch scoort het ene realityprogramma beter dan het andere, hoe zit dat dan? „Onderwerpen die het bijvoorbeeld altijd goed doen zijn (buren)ruzies, vreemdgaan of baanverlies. Door deze herkenbare situaties uit te vergroten, speel je in op de angst van de kijker en zullen zij sneller geneigd zijn om verder te kijken.”

Dit soort series volgt eigenlijk dezelfde verhaalstructuur als een roman of een film. Er moet een intro, kern en slot in zitten. Zonder plot, conflict en een goed verhaal zal er niemand naar kijken. Kijkers haken af omdat het veel te saai is. De beste shows focussen zich op ’dit wil ik hebben’ of ’ik ben blij dat dit mij niet overkomt’. „Ik Vertrek is eigenlijk een combinatie van beide: veel mensen fantaseren over emigreren en eigen baas worden. Maar als deze mensen vervolgens worden geconfronteerd met een taalbarrière, kapotte riolering en gigantische kostenposten dan is het gauw klaar met de droom om een bed and breakfast in Frankrijk te beginnen”, licht Hofman toe.

Maakt dit leedvermaak gelukkig? 

We kijken dus graag naar de ellende van anderen, maar worden we daar nu écht gelukkig van? Hofman: „Onderzoek wijst – ironisch genoeg – uit dat mensen die naar reality-tv en soaps kijken ongelukkiger zijn dan mensen die hier helemaal niet naar kijken.” Kijken mensen die ongelukkig zijn meer naar reality tv of veroorzaakt reality-tv voor ongelukkigere mensen? „Dat is een beetje een kip en het ei-verhaal; de zaken hebben met elkaar te maken maar het is niet helemaal duidelijk wat nou de oorzaak en het gevolg is, eigenlijk is het een soort vicieuze cirkel”, vertelt Hofman. „Het kijken naar veel reality-programma’s verandert je belevingswereld. Als jij vaak mensen ziet vreemdgaan, wordt dit steeds normaler voor je. Een gevolg hiervan is de kijkers zelf vaker vreemdgaan en vaker denken dat anderen vreemdgaan.”

Betekent dit dat we helemaal niet meer van dit soort programma’s mogen genieten? Kirsten Hofman reageert ontkennend. „Nee hoor, je kunt er best van blijven genieten. Het belangrijkste is alleen wel dat je realiseert dat er bij reality-tv heel erg veel gescript, geëdit en geframet is. Het klinkt als een open deur, maar als een real life-serie de naam ’real life’ draagt, heeft het niks met het gemiddelde leven te maken. Niet de deelnemers, maar de programmamakers bepalen hoe iemand wordt neergezet. Met montage kan je nét even dat ene genânte momentje gigantisch uitvergroten. Muziek, geluidseffecten of een voice-over kunnen deze richting nog sterker benadrukken. Kinderen tot een jaar of vier denken dat tekenfilms en sprookjes echt zijn en sommige volwassenen denken dat reality tv ’echt’ is. Natuurlijk probeert de serie jou te laten denken dat het echt is maar een realityserie komt net zo dicht bij de realiteit als een tekenfilm.”

OVER METRO DOSSIER

Elke zaterdag vind je bij Metro verhalen over spraakmakende zaken. We kennen het, doordeweeks moet alles vlug, maar gelukkig is er in het weekend tijd om lekker lang te lezen over opzienbarende onderwerpen. Boeiend? Absoluut! Schokkend? Soms. Confronterend? Misschien. Interessant, met een knipoog en vanuit meerdere perspectieven belicht? Altijd!

Ditmaal: Waarom kijken we zo graag naar realityprogramma’s? En wat voor effect heeft roem eigenlijk? 

Foutje gezien? Mail ons. Wij zijn je dankbaar.

Het beste van Metro in je inbox 🌐

Meld je aan voor onze nieuwsbrief en ontvang tot drie keer per week een selectie van onze mooiste verhalen.