Laurens Bluekens Metro-panel 10 nov 2023, 08:02

Leestijd: 8 minuten

Het Metro-panel over de stelling: ‘Kiezers laten zich te veel door emotie leiden’

De Tweede Kamerverkiezingen komen rap dichterbij en zoals het er nu naar uitziet, zal het politieke landschap er daarna totaal anders uitzien. Veel kiezers zijn niet honkvast, maar stemmen telkens iets anders. Het roept de vraag op hoe zij eigenlijk tot hun keuze komen. Reden voor de redactie om de stelling ‘Kiezers laten zich te veel door emotie leiden’ voor te leggen aan het Metro-panel.

Deze week nemen plaats in het panel politiek filosoof Gerard Drosterij, politicoloog Julia Wouters en historicus Maarten van Rossem.

Lees hier alle Metro-artikelen over de Tweede Kamerverkiezingen 2023, inclusief binnenkort zes interviews met politici met een bijzonder verhaal.

De experts uit het panel:

‘Iedereen laat zich door emoties leiden’

Gerard Drosterij

Politiek filosoof

„Het eerste wat ik altijd denk bij een stelling als deze is dat iedereen zich door emoties laat leiden, want dat is hoe het hartje tikt. We zijn levende wezens en zonder emoties kun je niet beslissen, we zijn geen gevoelloze lichamen met alleen denkende hoofden erop of zo. Emoties zijn de brandstof van dingen die wij vinden. Angst is bijvoorbeeld een emotie die ervoor zorgt dat we bepaalde dingen wel of niet doen. Een goede graadmeter.”

Drosterij vervolgt:

„Wat er in het algemeen met emotie in de politiek wordt bedoeld, zijn de onderbuikgevoelens, willekeurigheid, of grilligheid van de kiezer, niet goed doordachte keuzes van de burger die de ene keer dit en de andere keer dat wil. Het gaat dan uiteindelijk om die beruchte zwevende kiezer die niet weet wat hij wil en de politici laat zweten.

Dus ik weet niet zo goed of ik nu ja of nee op de stelling moet zeggen. Het punt is ook dat in de afgelopen jaren, met het vallen van het kabinet en het naar buiten komen van de Toeslagenaffaire en allerlei andere dingen rondom Rutte, er veel onvrede aan de oppervlakte is gekomen. Vandaar de opkomst van BBB en NSC. Het lijkt onvermijdelijk dat zij in de coalitie gaan komen, om überhaupt een regerend kabinet mogelijk te maken. En met goede redenen, waarschijnlijk.”

‘Heb nog altijd liever te veel dan te weinig emotie’

„Want als je naar de peilingen kijkt, mag je eigenlijk zeggen: ja, oké, emotie speelt een grote rol in de politiek. Kijk maar naar de standpunten van BBB en NSC: daar zit veel emotie in, namelijk dat ze het helemaal anders willen doen dan hoe het hiervoor ging. Gekeken naar het succes van BBB en Omtzigt zou je kun je dus zeggen dat het gewerkt heeft om de emotie te volgen en dat dat maar goed is ook. Kiezers blijven blijkbaar niet steeds hetzelfde kiezen in de hoop dat het wat beter gaat.

Waar ik vooral aan twijfel in de stelling is dat ‘te veel’. Misschien laten kiezers zich inderdaad te veel leiden door emotie. Maar aan de andere kant: ik heb dan nog altijd liever te veel dan te weinig emotie. Uiteindelijk ben ik het dus oneens met de stelling.

Bovendien denk ik niet dat emoties op dit moment een grotere rol spelen dan anders. Emoties lijken eerder een grotere rol te spelen tijdens regeerperiodes dan tijdens verkiezingstijd. De zwevende kiezers zijn op dit moment aan het nadenken wat ze het beste kunnen stemmen, terwijl als kiezers tijdens een bewindsperiode worden geconfronteerd met de acties van bewindslieden of Kamerleden, ze in mijn ogen een stuk emotioneler zijn. Ik weet niet of ik nu zo blij moet zijn met de Kieswijzer en dergelijken, maar daarmee proberen kiezers hun emoties in ieder geval wel te kanaliseren in een wat meer doordachte keuze.”

‘Bij alle verklaringen ook naar emoties kijken’

Julia Wouters

Politicoloog, politiek adviseur en als vrouwencoach eigenaresse van Julia Wouters Leading Women

„Ik ben het met de stelling eens: kiezers laten zich te veel leiden door emotie. Als je rationeel probeert uit te leggen waarom kiezers doen wat ze doen, dan is dat heel moeilijk. Bij alle verklaringen moet je ook naar emoties kijken, anders is het onverklaarbaar dat BBB bij de vorige verkiezingen nog zo groot was en dat die partij nu alweer helemaal vervangen is door een nieuwe lieveling: NSC van Pieter Omtzigt.”

Wouters vervolgt:

„Mensen stemmen omdat ze het gevoel hebben dat iemand echt iets teweeg kan brengen, omdat ze nu echt eens iets heel anders willen, of omdat ze boos zijn of heel sterk naar iets verlangen. Begin deze eeuw is wat mij betreft de bijbel van politieke framing geschreven door Drew Westen met zijn boek The Political Brain. Dat gaat erover dat mensen emotionele netwerken in hun hoofd maken en dat dat dan appelleert aan gevoelens die je al had. De kunst voor politici is om jezelf dan zo goed en zo kwaad als het kan te presenteren zodat jouw ideeën ook emotioneel iets bij mensen doen.”

‘Omtzigt is op dit moment iemand die mensen emotioneel in vervoering brengt’

„Sommige mensen zijn daar heel goed in. Neem Wilders, die al twintig jaar de beste stem van boos en bang Nederland is. Dat doet hij met ontzettend veel verve, met woorden die mensen het gevoel geven dat hij voor ze opkomt. Omtzigt is op dit moment iemand die mensen emotioneel in vervoering brengt. Dat is heel grappig, want als je naar het RTL-debat kijkt, zie je dat er geen touw vast te knopen is aan zijn ingewikkelde antwoorden op vragen. Nu sluit dat misschien heel erg aan bij waar we naar verlangen, want we hebben jarenlang Rutte gehad, die juist altijd glad en aantrekkelijk communiceerde. Nu vinden we het fijn hoe Omtzigt praat, omdat hij zo het gevoel geeft dat hij wel weet waar hij over praat, ook al begrijpen we het zelf niet altijd.

We staan aan de vooravond van een grote overwinning van de partij van Omtzigt, terwijl hij nog steeds niet kan besluiten of hij wel of niet premier wil worden. Dat is toch echt wel een experiment waarvan je denkt: willen we dat wel aan? Rationeel zou je denken: het is heel onverstandig om voor iemand te gaan die zelf blijkbaar twijfelt aan zijn geschiktheid als premier. Maar dat soort dingen lijkt kiezers niet te deren. Omtzigt komt ermee weg door te zeggen dat hij niet voor de stoel gaat maar voor de inhoud.”

‘De kiezers zijn het grootste probleem van de democratie’

Maarten van Rossem

Historicus

„Ik ben het met de stelling eens, al is emotie een groot woord. Kiezers worden sterk gedreven door vage sentimenten die vaak met de inhoud van de politiek en de concrete beleidsvoornemens niets te maken hebben.”

Van Rossem vervolgt:

„Dat zie je ook aan de opkomst van BBB: in rap tempo opgekomen en Caroline van der Plas was nog niet zo lang geleden de grote winnaar van de Provinciale Statenverkiezingen, maar binnen een halfjaar is de partij in elkaar gestort. Caroline van der Plas kan nu nog maar op twaalf zetels rekenen – als ze die al haalt.

Nu hebben we met onze vriend Pieter Omtzigt een nieuwe Messias, die al die pretentieuze praatjes die hij verkocht heeft – en waar overigens best wat in zit – nu ook waar moet zien te maken. Uit onderzoek naar waarom mensen op Omtzigt stemmen, blijkt dat deze kiezers het vooral belangrijk vinden dat het Omtzigt is: wat hij precies van plan is weten ze niet precies en dat interesseert ze ook geen kloot.

Het is ook opvallend dat een partij die hoofdverantwoordelijk is voor een enorme reeks van bestuurlijke missers – de VVD – het toch weer fantastisch doet in de peilingen. Dan weet je al dat de kiezers in ieder geval niet sturen op inhoud en beleid. De kiezers zijn het grootste probleem van de democratie. Je bent natuurlijk geneigd het om te draaien door te zeggen dat gevaarlijke populistische politici de democratie naar de ondergang drijven. Maar vergeet niet: die moeten eerst door de kiezers verkozen worden.”

‘Als Frans Bauer zich morgen kandidaat stelt, denk ik dat hij ook twaalf zetels krijgt’

„Vaak weten kiezers ook wel dat het om gevaarlijke populistische politici gaat, kijk naar het dramatische voorbeeld van de Verenigde Staten. Daar heeft Trump nu een duidelijke voorsprong op Biden, terwijl Trump knettergek is, een staatsgreep heeft gepleegd en op vier verschillende plaatsen voor de rechter staat. Dan geef je het toch op als serieuze analist van het stemgedrag van kiezers? De ondergang van de democratie zal veroorzaakt worden door kiezers die hun eigen democratie in feite niet waard zijn.

De vage sentimenten van de kiezer worden overigens voor een belangrijk deel gestuurd door incidenten in de media, waar allerlei kleinigheden enorm uitvergroot worden. De kiezers kijken vooral naar talkshows en verwante programma’s. Als Frans Bauer zich morgen kandidaat stelt, denk ik dat hij ook twaalf zetels krijgt. Hij noemt zichzelf gewoon de Zingende Fractie en daar gaat hij. De kiezer weet van niets!”

Regelmatig leggen we een breed scala aan panelleden uit het Metro-panel een stelling voor die inhaakt op de actualiteit. Iedere keer kun je uiteenlopende meningen, interessante quotes en onderbouwde standpunten vinden op metronieuws.nl/metro-panel.

Maarten van Rossem over de volgende premier: ‘Interesseert mij geen reet of het een vrouw moet worden’

Reacties