Hottentottententententoonstelling

Tijdens mijn keuzevak Gender, etniciteit en cultuurkritiek op de universiteit van Utrecht kwam er een hoofdstuk ter sprake dat ging over Sara Baartman. Sara wie? Sara Baartman ja, een vrouw die door haar komaf ongewild paradeerde in tentoonstellingen en dergelijke freakshows die tijdens de VOC-periode georganiseerd werden voor de bekrompen, onwetende Europeanen. Een verhaal dat naar mijn weten in vergetelheid is geraakt of überhaupt nooit genoeg aandacht gekregen heeft. Niet alleen haar verhaal raakte mij. Opeens raakte het mij dat ‘hottentottententententoonstelling’ niet zomaar een grappig en geschikt woord was voor galgje. Ineens had dit woord van 33 letters lang een hele andere lading gekregen. Graag vertel ik jullie waarom.

Sara Baartman was een vrouw van de Khoisanfamilie. De Khoisan was een volk dat gedurende de VOC-periode in Zuid-Afrika als nomaden leefde. De taal die daar gesproken werd, behoorde tot de Khoisantaalfamilie en staat bekend om haar vele klikklanken. In een aantal van deze klanken meenden de kolonisten het woord ‘hottentot’ te horen. En zie daar de nieuwe Europeaanse naam voor de Khoisanfamilie. Toen de kolonisten tijdens de VOC-periode neerstreken in Zuid-Afrika waren zij gefascineerd door het typerende uiterlijk van de Khoisaanse vrouwen. De nietswetende aardappelknagers zagen de brede heupen en gigantische billen van deze vrouwen als ‘anders’, ‘exotisch’ of ‘ongewoon’.

Zo ook werd Sara Baartman door haar rondvormige, geseksualiseerde heupen en billen als ‘ongewoon’ beschouwd door de kolonisten. Gefascineerd vanwege het feit dat lichamen verschillend van elkaar kunnen zijn werd Sara Baartman meegenomen naar Piccadilly Circus in Londen en tentoongesteld aan xenofobe Europeanen.

Het feit dat een lichaam door prachtige, brede rondingen als de extreme ‘ander’ gezien werd, raakte mij. Dat een vrouw, uit een van de langstlevende beschavingen hier op aarde, tentoongesteld werd vanwege haar lichaam. Een lichaam, dat sterk en rond genoeg was om deze hele beschaving te baren, werd gebruikt voor tentoonstellingen om de Europeanen te plezieren. Misschien was dit wel de grondlegging van de gecreëerde, xenofobe gedachten van de mensheid. Sara Baartman is slechts een klein voorbeeld van deze geschiedschrijving, maar wel een veelzeggende. Sara Baartman werd na de afschaffing van de apartheid een symbool voor Zuid-Afrika. Het is slechts een symbool, maar het is haar goed recht.

Dus laten wij met z’n allen niet hersenloos ‘hottentottententententoonstelling’ gebruiken als grappig en mooi woord voor galgje. Maar in plaats daarvan het alternatief ‘hippopotomonstrosesquippedaliofobie’. Dit woord is nog twee letters langer ook en betekent, jawel, ‘de angst voor lange woorden’.