Julia Osendarp Binnenland 12 aug 2024, 08:44

Leestijd: 3 minuten

Kabinet en justitie happig op gebruik commerciële dna-databanken als opsporingsmethode: ‘Roept vragen op over privacy’

Wil je achterhalen welke ‘roots’ je hebt? Dan kun je tegenwoordig gebruikmaken van zogenoemde commerciële stamboomdatabanken. Maar aan die data-banken kleven ook nadelen. Bijvoorbeeld omdat ze worden ingezet als opsporingsmethode en de privacy van een hoop mensen onder druk komt te staan.

Best leuk en handig toch? Je betaalt zo’n 50 euro en met een wattenstaafje neem je thuis wat speeksel bij jezelf af. Voor je het weet, ben je op de hoogte wie jouw voorouders waren. Maar de kleine lettertjes zijn bij dit soort dna-testen behoorlijk belangrijk, zo blijkt.

Commerciële dna-databanken gebruikt bij politieonderzoek

In de jaren 70 werd een Amerikaanse seriemoordenaar opgespoord door het gebruik van de commerciële databanken. En ook Noorwegen en Zweden zetten dit in voor nationaal politieonderzoek.

In Nederland gebeurde dit tot zover bij twee opgeloste zaken. Maar het ging om twee experimenten, waarvoor speciaal toestemming werd gegeven.

Privacy

Maar het nieuwe kabinet blijkt voorstander van opsporingsmethodes via dit soort commerciële databanken. In het coalitieakkoord staat namelijk: „Er wordt bij cold cases ingezet op het gebruik van genealogische dna-databanken.” Bedoeld om dus onopgeloste misdaadzaken op te lossen.

Maar er kleven natuurlijk haken en ogen wat betreft privacy aan dit hele verhaal. Volgens het AD zouden wereldwijd meer dan 37 miljoen profielen in commerciële databanken zitten. En dat terwijl bijvoorbeeld het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) een database met bijna 400.000 profielen van veroordeelden en verdachten heeft. „De commerciële dna-databanken zijn in principe dus een goudmijn”, schrijft Het AD.

Privacy en datasystemen zijn vaker een reden tot zorgen onder critici. Eerder schreven we ook over de vrees voor de Digital ID, CBDC, een Europees medisch dossier en de nieuwe datawet.

Gedetailleerde database met dna

Het Openbaar Ministerie, politie en het NFI staan te springen om deze nieuwe uitgebreide opsporingsmethode. Maar privacy-experts denken daar anders over. Zo vindt Nina de Groot, promovenda bio-ethiek van de Vrije Universiteit, dat het ontbreekt aan discussie over dna-mogelijkheden. „Het gaat heel snel. Het Openbaar Ministerie kwam al met een proef in ons land die niet door de Tweede Kamer is behandeld. Nu lijkt het nieuwe kabinet al volgende stappen te willen zetten.”

Volgens De Groot zijn de dna-databanken zo geavanceerd en gedetailleerd, dat ook mensen ‘opploppen’ die nooit iets hebben opgestuurd. Hoe dat zit? De Groot legt het uit: „Als mijn achterneef toestemming heeft gegeven, kan ik in beeld komen bij de overheid, als het om strafzaken gaat. Dit roept natuurlijk nogal wat vragen op met het oog op privacy.” Daarnaast zijn de analyses van de commerciële databanken veel gedetailleerder dan bijvoorbeeld die van het NFI. Zo bekijken de dna-databanken naar 700.000 delen van het dna en het NFI naar slechts 23.

Nederland houdt alleen data van zware misdrijven bij

Heb je zo’n dna-scan weleens ondergaan of overwogen? De aanbieders vragen de klant op voorhand toestemming om gegevens te mogen delen met opsporingsdiensten. Maar volgens het AD is niet iedereen per se goed op de hoogte van die voorwaarden. En hoe zit dat met de veiligheid? Zo werden de dna-gegevens van 6,9 miljoen mensen bij een grote data-bank in Amerika gehackt. Daar zaten ook Nederlanders bij.

Lees je de kleine lettertjes niet nauwkeurig en laat je bepaalde onderdelen ‘aangevinkt’? Dan kan het zijn dat jouw celmateriaal voor opsporingsonderzoeken wordt gebruikt. Daarnaast vallen dit soort dna-bedrijven onder Amerikaanse wetgeving. En de privacywetgeving in de VS is een stuk ‘losser’ dan die van Nederland. In Nederland moeten namelijk alleen mensen die een zwaar misdrijf hebben begaan, dna afstaan aan het NFI. Heb jij nooit een misdaad begaan? Dan beland je in Nederland niet in een NFI-databank. Tenminste, dat was altijd de regel.

‘Vrijwel iedereen identificeren’

„Zelfs als één persoon weloverwogen toestemming geeft, hebben al diens verwanten geen toestemming gegeven”, aldus De Groot. Volgens haar ontbreekt het aan discussie over dit soort data-banken. „Terwijl mogelijk in de toekomst eigenlijk een soort achterdeur kan worden gecreëerd waardoor je met een omweg vrijwel iedereen zou kunnen identificeren.”

Onder deze voorwaarden heb je recht op een uitkering en zo vraag je ‘m aan

Dick Schoof bij Humberto in Parijs: ‘Is het niet hypocriet om ook de shine te pakken?’

Reacties