Julia Osendarp Health & mind 1 jun 2023, 09:00

Leestijd: 5 minuten

Volgens deze psycholoog worden we social media-verslaafd gemaakt: ‘Ons brein is gehackt’

Facebook, Twitter, Instagram, LinkedIn of TikTok, er is nogal een arsenaal aan social media-platformen beschikbaar. En voor je het doorhebt, scrol je onafgebroken door de foto’s, video’s en berichten heen. Volgens psycholoog en schrijver Thijs Launspach (35) worden we bewust verslaafd gemaakt aan social media en heeft dit zijn weerslag op onze mentale gesteldheid. En daar kun jij als gebruiker niet eens zoveel aan doen.

Waarschijnlijk betrap je jezelf er ook op. Een paar keer per dag klik je automatisch op een van jouw social media-apps en verdoe je al snel een paar uur van je dag. Uren die we besteden aan liken, delen, reageren en vooral bekijken. Launspach vraagt zich regelmatig af waarom het in onze maatschappij een uitdaging is om onszelf mentaal sterk te houden. En social media blijkt een van de grote boosdoeners.

Psycholoog Thijs Launspach schreef ‘boos’ boek over social media

Launspach schreef er een boek over, onder de titel Asociale Media. „Het is een beetje een boos boek”, legt hij uit. Dat gaat over een onderwerp waar we het, volgens hem, nog te weinig over hebben. „We mopperen wel over social media. Want ergens ervaren we dat het niet goed voelt of dingen niet kloppen, maar de brede discussie erover ontbreekt.” De psycholoog dompelde zichzelf onder in allerlei literaire materie over social media, nam zijn eigen ervaringen onder de loep en interviewde gebruikers.

Steeds weer op die app, stories bekijken of aandachtig andermans leven volgen. De psycholoog benadrukt dat de gebruiker niet het probleem is. „Het is een verslavend middel.” En dat middel blijkt funest voor onze mentale gesteldheid. „We worden door social media onzeker over onszelf, boos op de wereld, eenzamer en meer gefrustreerd. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat vooral jongeren die veel gebruik maken van social media een groter risico lopen op depressie, eetstoornissen, angst en jaloezie. We worden er in ieder geval niet gelukkiger van.”

‘Brein gehackt’

Launspach beaamt dat er ‘heus’ positieve aspecten aan social media kleven. Maar de nadelige effecten de overhand krijgen. Eén daarvan is de manipulatie waar we, zonder dat we het doorhebben, aan worden blootgesteld. „Er wordt een spel gespeeld. Als gebruiker ben je daarin niet de belangrijkste speler. Op social media ben jij namelijk het product dat wordt verkocht. Platformen willen veel over jou te weten komen en brengen dat in kaart.” Waardoor het voor social media-kanalen zeer nuttig is als we zo lang en zo veel mogelijk blijven scrollen. „Jouw data en aandacht worden verkocht aan adverteerders, die weer advertenties verkopen aan jou. Het gaat om de grootste en rijkste bedrijven ter wereld, die er alles aan doen om jou zo lang mogelijk te laten scrollen én verslaafd te maken. Die bedrijven weten slim gebruik te maken van onze menselijke behoeften, zoals erkenning, verbinding of gezien willen worden. Je brein blijkt gehackt.”

De psycholoog vult aan dat bekende social media-platformen gevoelens en overtuigingen van hun gebruikers manipuleren. „Op Twitter doen berichten het goed die je boos of verontwaardigd maken. Op Instagram wordt jaloezie bewust ingezet om je aan het scrollen te houden”

Verslavend

En hoe doet de psycholoog, die zelf social media behoorlijk bekritiseert, dat met zijn eigen gebruik? „Ik maak beperkt gebruik van social media. Hoewel ik ook weet dat veel mensen niet ontkomen aan social media. Bij die groep hoor ik zelf ook, en ik vind niet dat je dan niet kritisch mag zijn. Zelf gebruik ik selectief LinkedIn en Instagram, maar wel voor zakelijke doeleinden. En ja, ook ik wil mijn boodschap verspreiden over social media. Ik schat nu in dat het beter is dat ik ook mensen bereik met deze boodschap op die platforms. Maar ik zit er nog wel op, met flinke tegenzin.”

„De meest verslavende technologie die er bestaat, is nooit verder dan een meter bij je vandaan”, legt Launspach uit over de social media-apps op onze telefoons. „Vergelijk het met een alcoholverslaving. Daar kom je moeilijk vanaf, omdat bij iedere sociale gelegenheid alcohol aanwezig is. Je ontkomt er niet aan.” Daarnaast benadrukt de psycholoog dat deze technologie „bliksemsnel” in ons leven kwam. „Sinds tien à vijftien jaar heeft bijna iedereen wel ergens een account. Een stormachtige ontwikkeling waar weinig vragen over werden gesteld. Want is zoiets wel goed? Dat bedrijven zoveel macht hebben over ons hoofd? En vinden we het bijvoorbeeld normaal dat minderjarige jongeren hiertoe toegang hebben?”

Mentale gezondheid

Overigens schreef Launspach de afgelopen tijd over meerdere thema’s die zich anno 2023 regelmatig aandienen. Zoals prestatie- en werkdruk en stress. Hij benadrukt dat hij zich graag richt op onderwerpen die actuele uitdagingen zijn voor de mentale gezondheid. „Binnen de psychologie doen we alsof de wereld waarin we leven geen effect heeft op wat we voelen of ervaren. We zoeken mentale worstelingen snel in onszelf en wijten het aan persoonsfactoren, opvoeding of genen. Maar dat vind ik gek, want we leven in een oververhitte wereld met prestatiedruk en burn-outs. Ik ben juist geïnteresseerd in hoe de wereld onze mentale gezondheid beïnvloedt.”

Maar naast zijn betoog over de giftige en verslavende werking van social media, biedt Launspach ook een aantal handvatten om je eigen social media-gebruik te temperen. „Kies ervoor om selectief te zijn waaraan je wel en niet meedoet. Het is niet nodig om Facebook, Twitter, LinkedIn, TikTok én Instagram te hebben. Kies voor een platform waar jij het meest uit haalt en gebruik de andere niet.” Daarnaast pleit hij ervoor om social media niet op een telefoon te gebruiken. „Juist aan het social media-gebruik op een telefoon zitten verslavende elementen. Jouw telefoon is namelijk te dichtbij. Je kunt social media dan beter op een computer gebruiken.” En de psycholoog benadrukt dat je niet alles hoeft te delen, maar het waardevol is om iets voor jezelf te houden. „Kies voor iets in jouw leven dat de socials niet bereikt. Een hobby, jouw gezin of liefdesleven. Iets waar Meta geen eigenaar van wordt.” Eerder bleek overigens uit onderzoek dat veel mensen hun telefoon boven seks verkiezen.

Thijs Launspach pleit voor wetgeving en databescherming

Maar zoals Launspach eerder al benadrukte: de gebruiker blijkt niet het probleem. „Dit kun je als eenling niet oplossen, daar zal ook wetgeving voor moeten komen. In Nederland heerst een raar gevoel dat we hier niks aan kunnen doen. We moeten daarover meer ethische vragen stellen. Daarnaast moet onze weggekaapte data beschermd worden en pleit ik voor een leeftijdsgrens voor social media-platformen. Opgroeien zonder TikTok is namelijk al lastig zat.”

Het boek Asociale Media van Thijs Launspach ligt vanaf deze maand in de boekwinkels.

Deze plezierige activiteit houdt je brein fit: ‘Alle ouderen moeten dit doen’