Anne-Fleur Pel
Anne-Fleur Pel Dossier 18 nov 2017
Leestijd: 8 minuten

Hoe wordt een 14-jarige puber een moordenaar?

Een 14-jarige die zijn ouders doodsteekt en een andere 14-jarige jongen die een meisje van zijn school verkracht en vermoordt. Dit jaar vond er een aantal schokkende geweldsincidenten plaats waarbij kinderen de hoofdrol speelden. 14 jaar en al moordenaar. Wat bezielt een kind? „Zo’n kind vertoont gestoord gedrag, maar hoeft niet per se gestoord te zijn.”

Het is uitzonderlijk dat er in één jaar tijd zoveel dodelijke geweldsincidenten plaatsvinden waarbij minderjarigen betrokken zijn. Vier zaken kwamen groot in het nieuws. Het begon met de dood van de 16-jarige Nick Bood uit Assendelft. Hij werd op zaterdag 29 april doodgestoken in het uitgaansgebied van Zaandam. Yasin van 15 geldt als hoofdverdachte. Nick was op stap met zijn even oude stiefbroer en werd op straat aangevallen en neergestoken. Hij zou een wietschuld hebben bij Yasin. Yasin doet havo en Nick zou een week later theorie-examen doen voor zijn technische opleiding. Nick overlijdt die nacht in het ziekenhuis aan zijn verwondingen.

Romy en Savannah

In juni is Nederland in de ban van de verdwijning van twee 14-jarige meisjes uit dezelfde omgeving. Savannah uit Bunschoten en Romy uit Hoevelaken. Savannah wordt na enkele dagen vermist te zijn geweest, dood gevonden in een sloot op een industrieterrein. Een 16-jarige jongen uit Den Bosch wordt verdacht van moord. In eerste instantie wordt er uitgegaan van doodslag, maar onderzoek naar het internetverkeer tussen beiden heeft meer bewijs opgeleverd richting de verdachte. Er zou sprake zijn van voorbedachte rade, dus moord.

Een bloemenzee bij de school van Savannah. Foto: ANP
Een bloemenzee bij de school van Savannah. Foto: ANP

Bijna gelijktijdig wordt de 14-jarig Romy uit Hoevelaken omgebracht. De even oude Brian uit Ede heeft bekend haar seksueel te hebben misbruikt en vervolgens gedood. Het ontzielde lichaam van het meisje ligt in een sloot in Achterveld. De jongen en Romy kenden elkaar van een school voor speciaal onderwijs. Volgens vriendinnen viel hij haar al langer lastig. Brian heeft 1 jaar detentie en jeugd-tbs tegen zich horen eisen. De maximale straf voor iemand jonger dan 16 jaar.

Eind september bekent een 14-jarige jongen uit het Friese Katlijk bij Heerenveen zijn beide ouders met een mes te hebben doodgestoken. De man en vrouw zijn gedood in hun huis. De buren met wie zij een woonboerderij delen in het kleine dorp met zo’n 600 inwoners vinden het echtpaar. De dader is de jongste van drie zoons. Volgens de burgemeester is de familie niet in beeld als probleemgezin. Over de achtergronden van zijn daad is niets bekendgemaakt.

Wat bezielt een kind om te moorden?

Hoe kunnen zulke jonge kinderen al tot dit soort verschrikkelijke daden komen? Wat bezielt ze? Geen eenvoudige vraag, waarbij ook geen eenvoudig en eenduidig antwoord hoort. Het is meestal een opeenstapeling van factoren die eraan ten grondslag liggen, zegt Jan Hendriks, hoogleraar forensische orthopedagogiek aan de Universiteit van Amsterdam. „Het gaat niet alleen om aanleg, een slechte opvoeding, een slechte buurt of drugs. Het is bijna altijd een combinatie van factoren”, zegt Hendriks die benadrukt dat dit in zijn algemeenheid geldt en dat hij deze daders niet kent.

Stapeling van risicofactoren

De meeste criminaliteit onder jeugdigen vindt plaats in groepen. Deze jongens willen niet voor elkaar onder doen of niet buiten de groep vallen door iets niet te doen. Bij individuele daders van ernstige delicten is meer aan de hand. „Dan zie je vaker problematische achtergronden. Relatief veel van dit type jeugdige delinquenten hebben beperkte verstandelijke vermogens, soms in combinatie met ADHD of autisme waardoor ze situaties moeilijker kunnen inschatten en slechter impulsen kunnen beheersen. Als deze kinderen dan ook nog eens opgroeien in een ongunstige omgeving waarbij bijvoorbeeld sprake is van huiselijk geweld of seksueel misbruik, dan krijg je een stapeling van risicofactoren. Kinderen leren van het voorbeeldgedrag van ouders en vertonen daardoor gemakkelijker gewelddadig gedrag.”

Moord is een primitieve reactie

Door een ontwikkelingsachterstand is de sociaal-emotionele leeftijd van zo’n kind vaak jonger dan de lichamelijke. „Het lichaam is bijvoorbeeld 14, of 15 jaar, maar het ontwikkelingsniveau 10 of 11 jaar. Zo’n jongen staat voor veel uitdagingen. De discrepantie tussen de sociaal-emotionele leeftijd en de lichamelijke leeftijd is zo groot, dat ze daar maar moeilijk mee kunnen omgaan. Bijvoorbeeld als het gaat om seksuele prikkels. Hun lichaam heeft belangstelling voor meisjes, maar hun vaardigheden op dat vlak lopen ver achter. Dan ontstaat er frictie tussen wat het lichaam wil en wat het hoofd kan. Stel zo’n jongen van 14 jaar nodigt een meisje uit in de hoop seks met haar te hebben en zij wil niet verder gaan dan zoenen. Daarmee omgaan is voor iedere jongen op die leeftijd al lastig, maar als je dan niet de mentale vaardigheden heb om dat te accepteren dan raak je gefrustreerd. Ze willen het toch voor elkaar krijgen en kunnen grijpen naar geweld. Dan kan paniek volgen. Wat heb ik gedaan? Hoe zorg ik ervoor dat niemand erachter komt? Een oplossing is om het slachtoffer om te brengen. Het is een primitieve reactie van iemand die zo onder druk staat dat die blijkbaar niet in staat is om andere oplossingen te verzinnen.”

De aanleiding voor een gruwelijke daad kan dan ook liggen in recente gebeurtenissen. „Ruzies op school of afgewezen worden door een meisje. Dat levert stress op”, gaat Hendriks verder. „De ontwikkelingsfactoren zijn misschien gunstig, maar in de weken voor het delict kan het helemaal misgegaan zijn. Ook relatief normaal ontwikkelde kinderen kunnen zeer ernstige delicten plegen. Het is gestoord gedrag wat ze vertonen, maar de dader hoeft niet per se gestoord te zijn.”

De puberteit speelt ook een belangrijke rol. „Pubers zijn niet zo goed in het uitstellen van impulsen. Een puber wil onmiddellijke behoeftebevrediging. Uitstel komt niet snel in ze op. Aan een delict dan ook gaat vaak geen weloverwogen beslissing vooraf. Als volwassene denk je meestal na over de gevolgen voordat je iemand een tik voor z’n hoofd geeft. Deze jongens niet. Zij hebben niet alleen een ander iets vreselijks aangedaan, maar ook zichzelf en hun naaste omgeving. Dat hebben ze niet goed overdacht op dat moment, anders zouden ze het niet doen.”

‘Jonge dader kan gevolgen niet overzien’

Omdat ze de gevolgen van hun gedrag niet kunnen overzien, tonen ze in de beginfase vaak ook geen spijt, zegt Hendriks. „Dat iemand die je hebt omgebracht niet meer terugkomt is duidelijk, maar de gevolgen op langer termijn voor dat gezin en ook voor hun eigen gezin niet. Hoe kijken je ouders tegen je aan? Kan je school nog oppakken? Het is bijna onmogelijk voor een kind van die leeftijd om al die consequenties te overzien. Als eerste moet je medelijden hebben met het slachtoffer en diens familie, maar ze hebben ook zichzelf iets verschrikkelijks aangedaan. Met jeugd-tbs worden ze de belangrijkste jaren van hun leven, tussen hun 14e en 20e, afgesloten van de samenleving. Ze missen alle belangrijke ontwikkelingen zoals het maken van vriendschappen en het krijgen van een vriendinnetje.”

Tonen ze uiteindelijk wel berouw? „Je ziet bij ernstige delicten dat ze schuldgevoel tonen en het verschrikkelijk vinden wat ze hebben gedaan. Het zijn ook niet per se antisociale jongens. Zij lijken voor een deel uit de lucht te komen vallen. Het zijn niet de antisociale jongens die herhaaldelijk roofovervallen plegen. Zij tonen veel minder berouw.”

Voor doodslag of moord kan voor een kind onder de 16 een maximale straf van 1 jaar en jeugd-tbs oplopend tot 7 jaar in een justitiële jeugdinrichting worden opgelegd. Behandeling is hierbij belangrijker dan de vrijheidsstraf. Hoe komen jongeren hieruit? „Als je op je 14e jarenlang uit de samenleving wordt genomen, hou je daar ongetwijfeld schade aan over. Al is het alleen maar op het gebied van de sociale ontwikkeling of het zelfbeeld. Maar zeker als de oorzaak van het gedrag niet voornamelijk voorkomt uit aanleg of opvoeding, dan kunnen kinderen profiteren van zo’n behandeling en er relatief normaal weer uitkomen en niet opnieuw een delict plegen.”

‘Kans op herhaling bij moord is klein’

Het is volgens Hendriks dan ook niet zo dat een kind dat een moord heeft gepleegd de rest van zijn leven slechte dingen blijft doen. „Zo’n jongen hoeft geen criminele voorgeschiedenis te hebben en ook daarna geen vreselijke dingen te blijven doen. De kans op herhaling van doodslag of moord is heel klein. Wij kennen in Nederland vrijwel geen seriemoordenaars. Dit soort ernstige delicten, al dan niet in combinatie met seksueel misbruik, zie je bijna niet. Dit jaar is uitzonderlijk. Puur toeval. Criminaliteit in het algemeen neemt juist al jaren af. Het zijn uitschieters.”

OVER METRO DOSSIER

Elk weekend duikt Metro de diepte in! Hoe? Elke zaterdag vind je bij ons verhalen over de meest spraakmakende zaken. We kennen het, doordeweeks moet alles vlug maar gelukkig is er in het weekend tijd om lekker lang te lezen over opzienbarende onderwerpen. Boeiend? Absoluut! Schokkend? Soms. Confronterend? Misschien. Interessant, met een knipoog en vanuit meerdere perspectieven belicht? Altijd!

Ditmaal: tienercriminaliteit. Dit jaar vonden meerdere geweldsdelicten plaats waarbij 14 en 15-jarigen verdacht worden van moord of doodslag. Wat bezielt zo’n kind, hoe wordt hij berecht en hoe gaat een nabestaande met het verlies van zijn zoon om? Lees meer in ons dossier van deze week:

Foutje gezien? Mail ons. Wij zijn je dankbaar.

Het beste van Metro in je inbox 🌐

Meld je aan voor onze nieuwsbrief en ontvang tot drie keer per week een selectie van onze mooiste verhalen.