Margot Smolenaars Dossier 4 nov 2017, 05:00

Leestijd: 8 minuten

Generatie Keuzestress: gaan we links of toch rechts?

Wie ben ik, wat wil ik met mijn leven en waarom wil ik dat? Heb jij jezelf die vragen weleens gesteld? Of word je, net als zoveel leeftijdsgenoten, opgejaagd door het gevoel alles ‘in één keer goed’ te moeten doen? ,,Vraag jezelf eens af of je wel achter al die wortels aan wilt rennen.”

Arts, dat wilde Anke van Donkersgoed worden. ,,Mijn leraren op de middelbare school waarschuwden me dat een natuurprofiel niet bij me zou passen. Ik was eigenwijs, koos het toch en bleef vervolgens tot twee keer toe glorieus zitten.” Daarna wist Anke het niet meer. ,,Ik deed zo min mogelijk om voldoendes te halen. Toen ik mijn diploma haalde, had ik geen idee wat ik wilde studeren. Daarom heb ik maar een zo breed mogelijke communicatiestudie gekozen in het midden van het land, zodat ik nog alle kanten op kon.”

Vijf jaar, tien bierkilo’s en dertigduizend euro studieschuld later had Van Donkersgoed haar papiertje. ,,Hallelujah, nou ben je er, dacht ik. Maar ik dwaalde als een kip zonder kop rond: ik had geen idee wat ik nu dan moest doen.” Werken, dan maar werken. ,,Mijn baas was een eikel, die werkweek van veertig uur vond ik echt wel wennen, en daarbij verkocht ik ineens kernenergie, terwijl dat he-le-maal niet bij mijn idealen past. Dat baantje kreeg ik aangereikt van iemand, dus ben ik dat maar gaan doen.”

Dit alles deed geen belletje rinkelen, want alles dat Anke wilde, was zoals de rest zijn, en zo snel mogelijk een leuke carrière, een prettig salaris en een fijn huis in een boeiende stad ritselen. Tijdens flexcontract nummer drie ging ze op haar werk tegen de vlakte. Haar huisarts vond na talloze onderzoeken geen lichamelijke oorzaak. ,,Wel zei ze tegen mij dat ik wat verzwakt overkwam. Toen ze vragen begon te stellen over mijn leven, deden mijn antwoorden beseffen dat ik een hele hoop eigenlijks had. Ik werk wel, maar eigenlijk… Ik heb wel een vriendje, maar eigenlijk…” Het hoge woord kwam eruit: Anke van Donkersgoed was 22 jaar en overspannen.

Dolende dertigers

Dit alles klinkt ons inmiddels aardig bekend in de oren. Het is immers niet de eerste keer dat Metro over stress of burn-out schrijft. Ook Nienke Wijnants maakt instemmende geluiden als ik haar spreek voor dit artikel. Wijnants is arbeidspsycholoog en schreef in 2007 het boek Het Dertigersdilemma, een bestseller die inmiddels toe is aan een 31ste (!) druk. Daarin beschreef ze hoe dertigers, een generatie die op kruispunt na kruispunt (Vaste relatie? Vast contract? Kinderen? Koophuis? Waar gaan we wonen?) een beslissing moet nemen, ten prooi vallen aan keuzestress. Overmand door twijfels wéten ze het op een gegeven moment ook echt niet meer, met burn-out en depressies tot gevolg. ,,Mijn boek kwam in 2008 uit, voor de economische crisis”, zegt Wijnants. ,,Destijds dachten mijn critici, naast dat het maar aanstellerij was, dat het verschijnsel van de dolende dertiger puur tot die generatie beperkt zou blijven: als deze eerste generatie uitgeworsteld is, horen we hier straks niemand meer over.”

Toen al vond Wijnants dat dat wellicht iets te optimistisch gedacht was, zelfs toen de crisis toesloeg en de discussie wat verstomde. ,,Mijn boek ligt nergens, is alleen op bol.com te vinden en het verkoopt nog steeds”, zegt ze droog. ,,Toentertijd stonden we op een kruispunt. Of we zouden de jongere generaties beter leren kiezen, zodat zij die stress niet meer zouden ervaren. Of het probleem zou in een steeds complexere en veeleisendere wereld verschuiven naar jongere generaties.”

Juiste kleuterschool

Zoals zo vaak is ons voorland te verkennen aan de overkant van de Atlantische Oceaan. Onder de omineuze titel Time out or burn out for the next generation is op de website van de prestigieuze Harvard-universiteit een bijzonder artikel te lezen. Samen met de Harvard-hoogleraar psychologie schildert de voorzitter van de Harvard-toelatingscommissie een vrij grimmig plaatje van de manier waarop een gemiddeld Amerikaans kind met een goed stel hersens tegenwoordig al vroeg presteren moet. Baby’s baden in serenades van klassieke muziek, omdat dat hun mentale capaciteiten zou vergroten. Coaches preppen peuters voor toelating op de ‘juiste’ kleuterschool (,,maak oogcontact, laat leiderschap zien”). Consultants duwen scholieren al vanaf de basisschool de ‘juiste’ beroepsrichting in, en op de middelbare school ‘specialiseren’ kinderen zich in een setje nevenactiviteiten, dat keurig is afgepast op die beroepskeuze. Dan komt De Toelating Tot De Juiste Universiteit. Tegen de tijd dat ze van hun vervolgopleiding een ja of nee horen, storten die arme Amerikaanse tieners volledig in. Uitgeput van het presteren nog voor het volwassen leven begint.

Dus, zegt Harvard, moedigen we aan dat studenten na hun toelating er een jaar tussenuit gaan: een gap year. Niet met de bedoeling nog meer extracurriculaire activiteiten op te bouwen, maar gewoon, om te lummelen en je te ontwikkelen als mens. Als dat betekent dat je met je handen gaat werken: so be it. Als dat betekent dat je gaat kunstschaatsen omdat je dat altijd al hebt willen uitproberen, dan ga je dus pirouettes draaien op het ijs.

In één keer goed

Deze Amerikaanse toestanden komen de plas over, reken maar. Ze zíjn al de plas overgestoken, want de hoeveelheid Nederlandse jongeren die kampen met burn-out(-verschijnselen) is belachelijk hoog. De oplossing is ook al gearriveerd: het tussenjaar. Daniëlle Vogels is initiatiefnemer van Tussenjaar Twijfels, een website en kenniscentrum waar scholieren of studenten en hun ouders informatie kunnen inwinnen over dat jaar ertussenuit. Ze ziet de druk om het in één keer goed te doen, toenemen. ,,Stoppen met een studie heeft niet alleen financiële gevolgen, maar ook emotionele en soms zelfs psychische. De onzekerheid en de angst om het foute te kiezen, is groot.”

In het geval van scholieren ligt dat anders, legt Vogels uit: ,,Sommige scholieren zitten huilend bij mij op de bank. Door het huidige studiestelsel is ‘de goede keuze’ maken veel belangrijker. Het moet in één keer goed, zo voelen ze dat, en dus is de druk hoog.” Daarbij hebben scholieren tot dan toe niet heel veel aandacht besteed aan wat hen drijft en waarom. ,,Bij veel jongeren die een tussenjaar nemen, lijkt het wel alsof ze na dat voortgezet onderwijs uit een oerwoud komen wandelen, een grote, open vlakte op, en dan denken: wat nu?”

Diepste drijfveren

Voor Anke van Donkersgoed is dat ontzettend herkenbaar. ,,Heel veel onderwijsvormen missen aansluiting bij wie je bent als persoon, daar begint het mee. Op de middelbare school worden je geen vragen gesteld als: wie ben jij, wat kun je betekenen in deze wereld? Nee, je moet gewoon leren. Daar gaan jongeren van ‘uit’ staan. Terwijl de waarom-vraag jongeren juist ‘aan’ zet.” Niet dat Van Donkersgoed destijds het antwoord op die vragen had geweten, haast ze zich te zeggen. ,,Het had wel ervoor gezorgd dat ik over mijn onderliggende motivatie was gaan nadenken. Dan was ik waarschijnlijk niet per se op arts uitgekomen, maar wel op dingen als zorgen, helpen, een verschil maken in andermans leven. ”

Haar eigen zoektocht naar diepgang leidde tot de oprichting van Breekjaar, een organisatie die tieners helpt met hun diepste drijfveren te ontdekken. Breekjaar vult met succes – de organisatie zit inmiddels op drie locaties – het hiaat dat het onderwijs laat liggen: ,,We ontwikkelen bij tieners vanaf 16 jaar zelfvertrouwen en zelfinzicht, zodat ze een bewuste keuze kunnen maken voor hun toekomst.”

Van wie is de wortel?

Ook psycholoog Nienke Wijnants concentreert zich de laatste jaren op die onderliggende drijfveren. ,,Waarom leren we kinderen op school, naast taal en rekenen, niet ook nadenken over hoe en waarvoor ze willen leven?” Het pragmatische overheerst, vindt Wijnants. ,,We hebben een premier die het land leidt als een bedrijf. We zijn in de westerse wereld als hamsters in een rad altijd maar op weg naar iets. We hollen achter een wortel aan – een baan, een diploma – zonder ons af te vragen wie die wortel daar heeft opgehangen en of we de wortel eigenlijk wel lusten.”

Voor Anke van Donkersgoed heeft de zoektocht naar de wortel die voor haar werkt, goed uitgepakt: ze heeft er een bloeiend bedrijf aan overgehouden dat twijfelende tieners helpt te gaan voor wat ze werkelijk willen. Inmiddels zit Breekjaar in het derde jaar en zitten de groepen in Amsterdam, Utrecht en Eindhoven al maanden van tevoren vol. Een breekjaar voor kansarme jongeren zit in het vat. In 2030 wil Breekjaar op 35 locaties in Nederland 65 groepen draaien van dertig jongeren. Maar, zegt Van Donkersgoed: ,,Beter zou zijn als Breekjaar met pensioen zou kunnen, doordat

het onderwijs zo vernieuwd is dat ze daar wel die ‘waarom’-vragen gaan stellen.”

Dat Breekjaar goed loopt, is prachtig, zegt ze, maar dat is voor haar persoonlijk niet diens grootste verdienste: “Ik hoef geen leven waarin ik mezelf ben in mijn vrije tijd en werk om geld te verdienen, zodat ik mezelf kan zijn. Tegen mijn hoofd aanzetten als ik ging werken, en je hart uit, kon ik echt niet. Mijn belangrijkste inzicht is dat ik een leven kan leiden waarin mijn professionele en persoonlijke identiteit één zijn.”

Over Metro Dossier

Stop met koppensnellen en verwen je hersencellen! Elk weekend duikt Metro de diepte in! Hoe? Elke zaterdag vind je bij ons verhalen over de meest spraakmakende zaken. We kennen het, doordeweeks moet alles vlug maar gelukkig is er in het weekend tijd om lekker lang te lezen over opzienbarende onderwerpen. Boeiend? Absoluut! Schokkend? Soms. Confronterend? Misschien. Interessant, met een knipoog en vanuit meerdere perspectieven belicht? Altijd!

Ditmaal: gaan we met z’n allen gebukt onder keuzestress? Weten we nog wel wat we willen? En is dat echt iets van onze generatie..? Lees het deze week in Metro Dossier:

Lees ook: Zo ga je om met keuzestress