Jeroen Haverkort
Jeroen Haverkort Dossier 28 okt 2017
Leestijd: 6 minuten

Waarom wij mensen zo van horror houden

Ogen dicht. Handen op je oren. De afstandsbediening binnen handbereik. We vinden het eng, doen er alles aan om maar niet te hoeven kijken en tóch blijven we kijken. Waarom zijn wij mensen zo gek op horror? Met Halloween in het vooruitzicht ging Metro op onderzoek uit en kwam terecht bij horrorprofessor Dimitri Goossens.

Niet dat Dimitri Goossens zichzelf ziet als horrorprofessor overigens. „Ik ben niet zo dol op die benaming, dan lijk ik net een rariteit”, zegt de Belg. „Maar ik ben wel de enige Vlaamse filosoof die met horror bezig is. Ik onderzoek de relatie tussen doodsbesef, religie en sacraliteit, kunst- en beeldcultuur. Horror speelt daarin een grote rol. Er zijn ontzettend veel horrorfilms waarin religie een factor is: in alle boeken van Stephen King komt wel een religieuze malloot voor. Daarnaast is horror natuurlijk een van de meest populaire vormen van beeldcultuur.”

Je kunt dus gerust stellen dat Goossens een fascinatie voor de donkere kant van het menselijke bestaan heeft. „Op mijn bureau heb ik een zwarte schedel staan en ik ben gek op schilderijen waarin de ijdelheid, tijdelijkheid en zinloosheid van het aardse gevisualiseerd worden met bijvoorbeeld gedoofde kaarsen, verwelkte bloemen en vergane boeken. Verder ben ik gefascineerd door maskers, die blijf ik maar kopen. In mijn werkkamer hangen maskers van The Joker, Jason en Jigsaw.”

foto: Marysol Contreras Diaz
foto: Marysol Contreras Diaz

(foto: Marysol Contreras Diaz)
Naast zijn onderzoek geeft Goossens lezingen over de relatie tussen kunst en genocide en de relatie tussen sacraliteit en choquerende kunst. Zo bewondert hij kunstenaar Andres Serrano, bekend door zijn fotoreportages waarin hij menselijke lijken, seksuele handelingen en lichaamsvloeistoffen laat zien. „Hij maakt de realiteit van het menselijk bestaan zichtbaar. Hij volgt dat bestaan van de goot tot aan de hemel. Fascinerend.”

HORRORKIND

Hoe die fascinatie voor horror eigenlijk begonnen is? Goossens was nog een kleine jongen toen hij stiekem naar de Britse serie Hammer House of Horror keek. „Dat mocht ik eigenlijk niet zien van mijn ouders. Een scène over een gezin dat een lifter oppikt in de regen, bezorgde mij slapeloze nachten. Die lifter heeft een gele regenjas aan, een zwarte bril op en lange vingernagels. De hele tijd zegt hij niks. En ineens valt hij iemand van het gezin aan met die lange vingernagels van hem.” Ook herinnert hij zich bezoekjes aan de Efteling. „Mijn vader kocht iedere keer zo’n plaat, zodat we thuis naar sprookjes konden luisteren. Er zat er eentje tussen met allemaal griezelverhalen. ‘Spoken op de Efteling’ heette die. Op de cover stond een Aziatisch figuur met een grijze bol. Die heb ik grijsgedraaid als kleine jongen.”

Waar horror in zijn jonge jaren vooral iets spannends en stiekems was, beschouwt Goossens horror nu als een essentieel onderdeel in zijn zoektocht om de mens te snappen. „Horror is een enorm interessante antropologische speeltuin waarin filosofen kunnen leren hoe mensen in elkaar steken. Wat beschouwen we fundamenteel als menselijk? Wat zijn onze waarden en normen? Het geeft een breder beeld op de mens.”

Het kan volgens Goossens dan ook geen kwaad om horror toe te passen bij de opvoeding van kinderen. Sterker nog, series als Samson en Gert zorgen voor een benauwd wereldbeeld. „Zij bekijken alles door een roze bril. Daar is ieder kind lief, zijn ze allemaal vriendjes van elkaar. De illusie dat de hele wereld rozengeur en maneschijn is, breidt zich uit naar de belevingswereld van volwassenen.” Dan liever een goed griezelverhaal, als je (tiener)kind daar natuurlijk in geïnteresseerd is. „Als je merkt dat je kind in de tienerleeftijd interesse heeft voor griezelverhalen, kun je op zoek gaan naar laagdrempelige vormen. Geniaal op dat vlak is Tim Burton. Ik heb zelf gevoelige kinderen, maar desondanks zijn ze nieuwsgierig naar horror. Toen heb ik Nightmare before Christmas laten zien, een animatiefilm. Corpse Bride was de volgende stap en dat viel allemaal goed. Zo ga je steeds een stapje verder. Ik hou er niet van om mijn kinderen iets te verbieden. Ik denk dat wij als ouders over het algemeen te snel ingrijpen en te veel controle willen uitoefenen. Geef kinderen de tijd om iets zelf te ontdekken en begeleid ze daarin. Kinderen worden meer en meer als porseleinen poppetjes gezien, maar zo maak je ze niet weerbaar.”

ILLUSIE

Ouders, volwassenen zo je wil, hebben de illusie dat alles controleerbaar is. We willen dat alles beheersbaar en veilig is in de wereld. „We zijn allemaal gaan geloven in die illusie. Horror geeft inzicht in hoe onze westerse cultuur werkt, wat onze waarden en normen zijn. Vroeger waren die normen en waarden duidelijk en dat zag je ook in de horrorfilms terug: je had een duidelijk monster en een held. Maar tegenwoordig zijn we allemaal zoekende. Wat zijn onze waarden en normen? Welke blijven overeind staan in de huidige maatschappij? Die zoektocht zie je terug in horrorfilms. Bijvoorbeeld een film waarin een kind een gruwelijke moord pleegt: dat werkt confronterend en roept vraagtekens op. Horror is een duistere spiegel waarin we via een omweg leren over onszelf. Het haalt ons uit onze comfortzone. Het is leuk om te denken dat wij superieure wezens zijn en die gedachte wordt door iedereen gekoesterd, maar horror laat zien dat wij ook donkere kanten hebben.”

Iets wat de oude Grieken al lang wisten. „Ja, absoluut. Denk maar aan het verhaal van Medea. Zij was een tovenares in de Griekse mythologie, die door held Jason werd meegenomen naar Griekenland. Vervolgens liet Jason Medea in de steek voor een andere vrouw. Medea nam gruwelijk wraak op haar ex-man door hun twee zoontjes, de koning van Korinthe en zijn dochter te vermoorden. Dat is natuurlijk pure horror. Wij associëren een vrouw met moeder zijn, een vrouw hoort leven te geven, niet te nemen. Horror hakt in op onze overtuigingen.”

En daar hebben we precies te pakken waarom we liever niet naar horrorfilms kijken, maar toch ook weer wél.  „Horror laat ons via een negatieve weg voelen waar we echt om geven en voor willen gaan.” Goede horror volgens Goossens zijn films die vragen opwekken en je uit je comfortzone halen. „Eigenlijk doet een goede horrorfilm precies hetzelfde als een goede filosoof die mensen in verwarring achterlaat, door alles waar je in gelooft en voor staat in twijfel te trekken. Het onderscheid tussen goed en kwaad is niet vanzelfsprekend en duidelijk. Het mooiste is dat je vervolgens in die vertwijfeling blijft hangen en geen pasklaar antwoord krijgt.”

OVER METRO DOSSIER

Elk weekend duikt Metro de diepte in! Hoe? Elke zaterdag vind je bij ons verhalen over de meest spraakmakende zaken. We kennen het, doordeweeks moet alles vlug maar gelukkig is er in het weekend tijd om lekker lang te lezen over opzienbarende onderwerpen. Boeiend? Absoluut! Schokkend? Soms. Confronterend? Misschien. Interessant, met een knipoog en vanuit meerdere perspectieven belicht? Altijd!

Onze beste auteurs, vormgevers, filmmakers en fotografen stellen deze bazige dossiers voor je samen. Zo heb jij op maandag gegarandeerd een tof verhaal om te delen met vrienden en collega’s. Met Metro Dossier ben je helemaal up to date. Stop met koppensnellen en verwen je hersencellen!

Ditmaal: horror! Met Halloween voor de deur willen we alles weten over wat ons bang maakt. Lees meer in ons dossier van deze week:

Lees ook: De vijf huiveringwekkendste horrorfilm-scènes

Lees ook: Horrorfeestje? Engste make-up vind je op Instagram

Foutje gezien? Mail ons. Wij zijn je dankbaar.

Het beste van Metro in je inbox 🌐

Meld je aan voor onze nieuwsbrief en ontvang tot drie keer per week een selectie van onze mooiste verhalen.