Eeuwige stagiair, eeuwige stakker

Nee, geld is er niet, maar je krijgt er zóveel voor terug: een bak aan ervaring bijvoorbeeld, een fijne ervaring voor op je cv en een begin van een professioneel netwerk. Zelfs met een diploma op zak lopen jongeren tegenwoordig stage, in het beste geval tegen een kleine vergoeding, in het slechtste gratis. Alles beter dan werkloos thuis zitten.

‘Lijkt het jou leuk om in dynamische omgeving aan de slag te gaan, met veel eigen verantwoordelijkheid? Ben je minimaal vier dagen per week beschikbaar? Ken je de 9-tot-5-mentaliteit niet? Heb je ervaring en woon je in Amsterdam? Solliciteer dan nu!’

Klinkt als een baan, nietwaar? Toch presteren werkgevers het om dit soort teksten onder een stage-oproep te plakken. Met name in de cultuursector, psychologiehoek, communicatie en architectuur is het bal. Esther Crabbendam van FNV Jong startte afgelopen zomer de Tumblr Stageleed, nadat onder de hashtag #stageleed een kleine Twitterstorm was losgebarsten over de stagevacatureteksten van Pakhuis de Zwijger. Zelfs minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Lodewijk Asscher bemoeide zich ermee: ‘Zonneklaar geen stage’. „De bedoeling van die Tumblr is een wall of shame te maken”, zegt Crabbendam, „zodat er duidelijkheid komt. Niet per se om foute werkgevers aan de schandpaal te nagelen, want ik vermoed dat zij ook niet altijd weten dat ze fout zitten. Maar als de arbeidsinspectie bij de GGZ Limburg langs gaat en er 32 startersbanen uitsleept in plaats van stages, dan is er toch iets meer aan de hand.”

De melder meldt het niet

Een jaar eerder, in 2015, ging het FNV-meldpunt stagemisbruik ‘open’, en dat ontvangt inmiddels naar eigen zeggen één melding per dag. Op basis van twee jaar lang informatie verzamelen en gesprekken met stagiairs in penibele situaties, zegt Crabbendam stellig: „Een stage is inmiddels een tussenfase tussen afstuderen en een echte baan.” En dat is erg, want een serieuze start op de arbeidsmarkt maken is er op die manier niet meer bij. „Het is een noodsprong. Afgestudeerde jongeren zitten thuis, worden telkens afgewezen voor een baan wegens te weinig ervaring, en gaan dan maar onbetaald stagelopen om in ieder geval in beweging te blijven.”

Dat dat zomaar kan, komt omdat stages, zeker die van de gediplomeerde soort, zich in een schimmig gebied bevinden. Eisen, rechten en plichten zijn niet helder en de mogelijkheden om bij uitbuiting aan de bel te trekken, worden niet benut. Op het Pakhuis de Zwijger-incident bijvoorbeeld kwamen bij de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) welgeteld vier meldingen binnen. Erg weinig, meldt de woordvoerder, aangezien de minister in hoogsteigen persoon opgeroepen had misstanden te melden. Crabbendam weet wel hoe dat komt: „Weliswaar kun je anoniem een melding doen, maar alleen bij direct gevaar of als je onder het minimumloon betaald krijgt. De Inspectie kan echter niet garanderen dat je anoniem blijft. Logisch, want een melding moet controleerbaar zijn en dat betekent dat inspecteurs op de werkvloer komen om de werkgever aan te spreken. Het kan dus niet anders, maar het maakt de drempel om melding te doen wel erg hoog.”

Bij papa en mama aankloppen

Adriaan de Jonge, zelf voormalig stagiair bij Pakhuis de Zwijger, noemt de stagemarkt een laissez-faire-economie. „Volg je een opleiding, dan is er controle op de kwaliteit van de stage. Werk je, dan zijn er vakbonden, cao’s en wetten waaraan werkgevers zich moeten houden. Loop je stage na of buiten je opleiding om, dan val je daar precies tussenin. Het is één groot grijs gebied.”

De Jonge liep stage na zijn bachelor: niet vanuit een opleiding dus. Dat kon hij alleen financieel bolwerken omdat zijn ouders zo vriendelijk waren hem financieel bij te staan: Pakhuis de Zwijger betaalde hem niets, maar bood hem wel de mogelijkheid in het weekend bij te verdienen in hun horecagelegenheid. „Bijna iedereen werkte het hele weekend in de horeca, en dan nog was het voor velen een kwestie van lenen of interen op spaargeld. Dat kan bijna niet anders, als je in Amsterdam woont en stage loopt.”

Ook Dylan Meert liep stage ná zijn universitaire opleiding filosofie in België. Hij vond zijn stage, ook bij Pakhuis de Zwijger, heel waardevol: „Het was voor mij de enige manier om meer praktische kennis van de discussiecultuur in Amsterdam te krijgen. Ik heb daar superveel geleerd.” Meert kon zich een onbetaalde stage in Amsterdam voor de duur van zes maanden veroorloven. Wel twee, eigenlijk, want nu loopt hij tegen een kleine vergoeding stage bij De Balie, in de hoop op een arbeidscontract. „Dat kan ik, omdat het onderwijssysteem in Vlaanderen heel gunstig is. Ik heb nooit echt veel moeten investeren in mijn studie. Mijn studiegeld bedraagt bijvoorbeeld 90 euro per jaar.”

Maar zo, vindt zijn collega-stagiair De Jonge, wordt onbetaald stagelopen een privilege voor rijkere studenten. „De manier waarop dit systeem werkt, heeft meer invloed dan je op het eerste gezicht denkt.”

Dag crisis, hallo startersbaan?

Esther Crabbendam is het daar roerend mee eens. Zij denkt dat het hoog tijd is dat er meer helderheid komt. „Liefst via de wettelijke manier. Of je loopt stage tegen een vergoeding, bent dus boventallig en hebt een aantal leerdoelen te halen, of je doet hetzelfde werk als de andere medewerkers tegen minimumloon.” 

Toch zit daar momenteel nog iets tussenin: de Startersbeurs. Bedrijven bieden tegen een vergoeding van een paar honderd euro per maand jonge afgestudeerden de mogelijkheid om werkervaring op te doen. Bedenker en arbeidsmarktprofessor Ton Wilthagen wilde zo jarentachtigachtige toestanden voorkomen: in dat decennium was de jeugdwerkloosheid zó hoog, dat een carrière in de bijstand voor velen de enige optie was: vrij letterlijk no future, dus, of in ieder geval niet als werknemer.

Aan de Startersbeurs werkte FNV Jong enthousiast mee toen Wilthagen het in 2013 opperde. „Dat klopt”, zegt Crabbendam. „Want het was crisistijd en de situatie was zo ernstig, dat die om bijzondere maatregelen vroeg. Nu trekt de economie weer aan, er is veel meer werk, maar ondertussen raken werkervaringsplekken geïnstitutionaliseerd. Dat hoort niet, want er moeten weer gewoon startersbanen komen.”

Daadkracht gewenst

Dat kan wel zo zijn, reageert Ton Wilthagen, maar dat de crisis voorbij is, wil niet zeggen dat de jongerenwerkloosheid vanzelf oplost. „Was het maar zo”, zegt de professor. „Maar de realiteit is anders. In de populaire werkvelden zijn veel banen zzp-constructies geworden, bijvoorbeeld, de arbeidsmarkt is nu alweer vele malen flexibeler dan voor de crisis. Daarbij zijn er nog altijd duizenden jongeren gebaat bij het opstapje dat de Startersbeurs hen biedt.”

Die vicieuze cirkel van je de blubber solliciteren en telkens te horen krijgen dat je ‘onvoldoende werkervaring’ hebt, móet doorbroken worden, vond en vindt Wilthagen. „Dit is een innovatie, en ja, je kunt er kritiek op hebben. Maar thuiszitten is funest, want de aanwas van pas-afgestudeerde jongeren stopt niet. Deze formule maakt het in ieder geval mogelijk om bij een bedrijf binnen te komen en je te presenteren. De theorie is dat het zo makkelijker wordt om betaald werk te vinden.”

Die theorie krijgt steeds meer basis: van de 3.750 jongeren die sinds 2013 via de Startersbeurs werkervaring heeft opgedaan, heeft inmiddels ruim 60 procent een arbeidscontract in het veld waarin ze afstudeerden.

Toch zegt ook Wilthagen dat de Startersbeurs geen heilige graal is. Ook hij onderstreept de noodzaak van duidelijkheid. „We kunnen al dat geld dat besteed is aan een campagne om ‘jongens jongens te laten zijn’ ook steken in een wettelijke regeling of campagne, die duidelijk maakt wat mag en kan, en wat niet op de arbeidsmarkt. Het gaat hier om match en mismatch. Om dat op te lossen, is daadkracht nodig. Niet, zoals nu gebeurt, een beetje om het probleem heen draaien en het maar aan de markt overlaten.”   

OVER METRO DOSSIER

Elk weekend duikt Metro de diepte in! Hoe? Elke zaterdag vind je bij ons verhalen over de meest spraakmakende zaken. We kennen het, doordeweeks moet alles vlug maar gelukkig is er in het weekend tijd om lekker lang te lezen over opzienbarende onderwerpen. Boeiend? Absoluut! Schokkend? Soms. Confronterend? Misschien. Interessant, met een knipoog en vanuit meerdere perspectieven belicht? Altijd!

Onze beste auteurs, vormgevers, filmmakers en fotografen stellen deze bazige dossiers voor je samen. Zo heb jij op maandag gegarandeerd een tof verhaal om te delen met vrienden en collega's. Met Metro Dossier ben je helemaal up to date. Stop met koppensnellen en verwen je hersencellen!