Julia Osendarp Relaties & seks 24 sep 2025, 18:11

Leestijd: 9 minuten

Hoogleraar Mariska Kret onderzoekt mens en mensaap: ‘Kunnen ons gedrag en partnerkeuze hiermee verklaren’

Mariska Kret (42) is hoogleraar cognitieve psychologie en onderzoekt de mens en mensaap. Inmiddels kan ze aan de hand van die materie een hoop menselijk gedrag verklaren. Ook als het om partnerkeuze gaat. Wat maakt iemand aantrekkelijk en waarom zijn mannen meer overtuigd dat een ander hen leuk vindt? Waarom zijn vrouwen juist kieskeuriger? En waarom spiegelen wij als mens de ander? De hoogleraar geeft er antwoord op. 

Kret doet als cognitief psycholoog inmiddels zo’n veertien jaar onderzoek naar menselijk gedrag én mensapen. Want die twee hebben meer gemeen dan we wellicht denken. „Voor mijn onderzoek richt ik me vaak op emoties en uitingen van emoties en hoe we daar als mens op reageren. In verschillende contexten. Dat kun je bijvoorbeeld aflezen aan lichaamstaal of gezichtsexpressie en ook bij mensapen kun je dat herkennen.”

Ze vervolgt: „Daarnaast blijf ik gefascineerd door de functie van emoties. Wat voor effect hebben emoties op een ander? Wat doen emoties en wat is bijvoorbeeld de relatie tussen emotie en gedrag? Veel emotie-onderzoek gebeurt in het lab, maar we zijn dagelijks met emoties bezig en worden ermee geconfronteerd. Iedere dag is er een emotie. Dat zijn we meer gaan bestuderen en meer onderzoek gaan doen in dagelijkse situaties.” 

Over onderzoek gesproken: eerder sprak Metro ook met geluksonderzoeker Daphne Dilling over hoe je je geluksgevoel kunt vergroten. En hersenonderzoeker Eveline Crone legde eerder aan Metro uit hoe ons brein in verschillende levensfases verandert.

Onderzoek naar spiegelgedrag en aantrekkelijkheid 

Eén van die onderzoeken vond ooit op festival Lowlands plaats. „Tien jaar geleden had ik mijn eerste promovendus aangesteld. Tijdens een werkuitje raakte ik met haar in gesprek en hadden we het over de uiting van emoties en spiegelgedrag. Zij vertelde me dat ze een klik voelde met een jongen, maar hij aan op geen enkel vlak aan haar criteria voldeed. Dat bleek interessante onderzoeksmaterie naar spiegelgedrag en synchroniseren te zijn. Er volgde een onderzoek op Lowlands waar we een blind date-studie uitvoerden. Dat bleek een groot succes. We hebben er zelfs nog een Ig-nobelprijs mee gewonnen. Een prijs voor onderzoeken die eerst laten lachen, maar ook aan het denken zetten.” 

De onderzoekers ontdekten een hoop tijdens deze blind date-studie. „Over communicatie, oogcontact en flirten bijvoorbeeld.” Maar er bleek een grote fysieke voorspeller te zijn of een blind date succes had. „Namelijk synchronisatie van de hartslag.” 

Naast het Lowlands-experiment vond er een vergelijkbaar onderzoek in een lab plaats. Daar deed collega Iliana Samara onderzoek naar wat mensen als aantrekkelijk beschouwden. „Dat onderzochten we op verschillende manieren. Was het de stem, de geur, het gezicht? Ook lieten we deelnemers menselijke taken doen. We namen stemmen van de kandidaten op, lieten mensen hun lichaamsgeur op een t-shirt ruiken en lieten foto’s van hun gezichten zien. Daarna vonden er speed-dates plaats. De aantrekkelijkheid werd vooral gelinkt aan de foto’s van het gezicht. Dat bleek de grootste voorspeller of er telefoonnummers werden uitgewisseld. Mensen blijken visueel ingesteld. Als de ogen vooraf al richting het gezicht van de foto van kandidaat A gingen, kozen ze tijdens de date ook voor kandidaat A.”

Hoogleraar Mariska Kret onderzoekt mensen en mensapen 

Kret werkt samen met een groot onderzoeksteam en neemt daarmee de mens en mensaap dus veelal onder de loep. Ze schreef ook het boek Tussen glimlach en grimas over de uitingen van mens en dier. Bij mensen en mensapen zijn namelijk verschillen en overeenkomsten te herkennen en dat valt evolutionair te verklaren. „Zo zijn er ook veel evolutionaire drijfveren die niet altijd goed te praten zijn, maar er wel degelijk zijn.” 

De cognitief psycholoog haalt aan dat zij kort geleden werd geïnterviewd door twee middelbare school-leerlingen voor hun profielwerkstuk. „Hun hoofdvraag? Is het macho-gedrag van de jongens in hun klas hetzelfde als bij apen? Het antwoord is: ‘Ja’. Zeker in de puberteit zie je veel imponeergedrag. Het gebruik van een harde stem, geluid maken, imponeren, opblazen of sterk voordoen. Dat zie je bij mensapen en bij jonge jongens op de middelbare school. Dat is een goed voorbeeld van hoe gedrag soms evolutionair gezien diepgeworteld zit.” 

Matchmaking bij apen 

En alle bevindingen van Kret en haar collega’s zijn net zozeer weer nuttige informatie voor de mensapen. „In dierentuinen kan het bijvoorbeeld best lastig zijn om de partnerkeuze van orang-oetangs in goede banen te leiden. Omdat de dieren vaak uit verschillende dierentuinen bij elkaar worden geplaatst, maar het matcht niet altijd zozeer. Wij zijn momenteel bezig met het ontwikkelen van een computerprogramma om bij orang-oetangs te voorspellen of een bepaalde partner een match kan zijn. Dat is ook heel interessant om bij mensen te proberen. Eigenlijk doen we aan een soort matchmaking bij de apen.”

En daar is de cognitief psycholoog nogal trots op. „Met deze computertaken krijg ik een klein beetje meer inzicht in wat er in het hoofd van apen gebeurt en daarmee kunnen we betere matchmaking voor de apen faciliteren. Dat zou ook in de mensenwereld echt zo kunnen werken. Met deze computertaken kan ik zien bij welke personen de kansen groter zijn. Het lijkt me best interessant om daar eens een experiment mee te doen, met bijvoorbeeld een groot datingplatform.”

Mannen overtuigd dat ander hen ziet zitten, vrouwen kieskeurig 

De hoogleraar haalt aan dat ze samen met collega’s Tom Roth en Iliana Samara ook onderzoek deed naar wat mensen dachten dat een dating-kandidaat van hen vond. „Mannen denken altijd dat de ander hen ziet zitten. Dat is inmiddels al vaak gebleken. Ook op Lowlands hebben we dat in de praktijk gezien. We mochten van de ethische commissie deelnemers niet direct telefoonnummers laten uitwisselen, maar we mochten hen wel voorstellen om om 17.00 uur terug te komen als ze iemand opnieuw wilden ontmoeten. Om 17.00 stond er een lange rij met allemaal mannen en geen vrouwen. We hebben dat dus alleen op de eerste dag laten gebeuren omdat het zo treurig was.” 

Maar dat valt volgens de hoogleraar te verklaren. „De vrouw is uiteindelijk de persoon die zwanger wordt, een kind draagt, moet bevallen en dat alles is niet zonder risico. De vrouw draagt de primaire zorg. Bij dieren is dat ook het geval. Bij sommige diersoorten zijn mannen überhaupt niet betrokken bij het ouderschap. Bij de mens draagt de vrouw nog steeds de grootste last. Dat breng ik ook regelmatig onder de aandacht. Evolutionair gezien valt het dus te verklaren waarom vrouwen kieskeuriger zijn dan mannen. Mannen hebben uiteindelijk minder te verliezen. Zij kunnen zo effectief mogelijk hun genen verspreiden, even platgelegd: rondneuken, zonder grote gevolgen. Voor vrouwen kleven daar veel meer risico’s aan.”

In haar NRC-column maakte Kret een vergelijking met de bovengenoemde bevindingen en het sturen van dickpics. „Het sturen van een dickpic valt dus evolutionair te verklaren. Maar dat betekent niet we het moeten goedkeuren.” 

Grensoverschrijdend ook evolutionair 

Grensoverschrijdende uitingen, van mannen in dit geval, vinden dus hun oorsprong in de evolutie. Maar wij mensen zijn geen dieren, benadrukt Kret. „De mens heeft de prefrontale cortex in de hersenen. Een deel van het brein om impulsen, reacties en emoties te temperen. Bewustwording is daarom erg belangrijk. Hoe meer kritische geluiden er zijn en het debat dat we hierover kunnen voeren, hoe beter de mens kan nadenken en zichzelf eventueel kan betrappen op gedrag. Daarin valt in deze maatschappij nog een hoop te verbeteren.” 

Spiegelgedrag evolutionair verankerd bij de mens 

Nog zo’n onderzoeksresultaat van Kret en haar team, is het spiegelgedrag van mensen. „We zijn heel gevoelig voor de uiting van emoties van anderen. Dat zie je al bij gapen, de slappe lach, krabben, dat werkt allemaal aanstekelijk en nemen we onbewust over. Dat geldt ook voor de hartslag, verwijding van de pupillen, zweten en opwinding (seksueel, maar ook nervositeit). Wij mensen synchroniseren. En er is ook een link tussen spiegelen en ander gedrag. Bijvoorbeeld of je wel of niet nog een keer op date wil of goed kan samenwerken. Door het spiegelen is de kans op succes groter. Maar het gebeurt allemaal onbewust. Het zit al heel erg lang in ons systeem en ook veel sociale diersoorten vertonen hetzelfde beeld. Het spiegelen zit diep in onze evolutionaire wortels verankerd.”

Maar waarom spiegelen we? „Mijn theorie daarover is dat doordat wij spiegelen, we meer hetzelfde worden als de ander. Eenzelfde soort pose, expressie of staat van opwinding. Doordat je dat doet, kun je de ander beter begrijpen en hun gedrag voorspellen en dat is prettig. Dieren moeten continu kijken wat er gaat gebeuren in de omgeving. Iets kunnen voorspellen, vergroot je overlevingskansen. Dat geldt net zozeer voor de sociale wereld. Voorspellen wat iemand gaat zeggen of doen, zorgt voor een efficiëntere interactie. Oftewel: spiegelgedrag vergroot onze overlevingskansen.” 

Partnerkeuze gedreven door onbewust proces

Overigens noemt Kret synchronisatie bij mensen als een van haar meest interessante bevindingen. „Het spiegelen op al die niveaus en de link daarmee met levensbepalende beslissingen. Zoals bijvoorbeeld de partnerkeuze. Dat wordt gedreven door compleet onbewuste processen. En daarmee komen we terug bij de woorden van mijn collega, die vertelde dat ze een klik voelde, terwijl hij niet aan haar criteria voldeed. Dat ligt hier helemaal in lijn mee.” 

En na al die jaren van onderzoek, wat is volgens de hoogleraar een belangrijke boodschap uit haar studies? „Aan de ene kant zou ik zeggen: ‘Luister goed naar je intuïtie’. Die innerlijke stem kan ons een hoop vertellen. Dat betekent niet dat je je ratio moet negeren. Mijn advies is dan ook: luister beter naar je intuïtie, maar dat betekent niet dat je alles moet opvolgen. Dat onderbuikgevoel kan namelijk ook aansturen op minder goede dingen. Vraag jezelf af: ‘Waar komt het vandaan?’ En wat betreft de seksuele context, vraag jezelf oprecht af of iemand je ziet zitten. Respecteer elkaar en wees je bewust van het kwetsbare terrein waarop je je begeeft.” 

Vervolgonderzoek 

Kret ambieert nog meer onderzoek in de toekomst. „Zelf doe ik ook onderzoek met mensen met autisme en sociale angst en de verschillen en overeenkomsten daarmee bij mensapen. Ik zou die twee graag bij elkaar willen brengen. En daardoor een test of computertaak willen ontwikkelen, zodat ik een voorkeur of gemoedstoestand kan meten bij individuen die niet kunnen praten. Mensapen kunnen natuurlijk niet praten, maar ook onder de mensen is niet iedereen in staat om zich uit te drukken. Zoals sommige senioren, iemand met een taalbarrière of mensen met een ggz-achtergrond. We praten namelijk over emoties, maar dat is niet voor iedereen even makkelijk. Zo’n programma kan ook nuttig zijn voor mensen met trauma of jonge kinderen, zodat je dat, zonder woorden, veel beter kunt meten.” 

Reacties