Annelieke van den Oord Gezondheid 19 mei 2025, 18:02

Leestijd: 6 minuten

Voedsel op Recept: gezond eten als medicijn tegen diabetes

Toegang tot gezond eten is lang niet voor iedereen vanzelfsprekend. Voor mensen met diabetes type 2, die juist veel baat hebben bij een gezonde leefstijl, kan het gebrek aan betaalbare en gezonde voeding extra problematisch zijn. In Rotterdam Zuid loopt momenteel een pilot waarbij onderzocht wordt of gezond voedsel kan worden ingezet als medicijn.

In Nederland leven zo’n 1,1 miljoen mensen met diabetes, ook wel suikerziekte genoemd. Ruim 90 procent van hen heeft diabetes type 2. Diabetes type 2 kan ontstaan door een combinatie van leefstijl en aanleg. Overgewicht is een belangrijke boosdoener, maar ook weinig bewegen, ongezond eten, roken en ouder worden vergroten het risico. Daarnaast speelt erfelijkheid soms een rol.

Patiënten krijgen vaak pillen of insuline om hun bloedsuiker te verlagen. Hoewel diabetes type 2 niet te genezen is, is de ziekte vaak wel omkeerbaar. Dat betekent dat je door gezonder te leven – met betere voeding en meer beweging- je bloedsuikerwaarden langdurig onder controle kunt houden, zonder medicatie. Zelfs als dat maar tijdelijk lukt, is dat al winst: je verkleint het risico op lichamelijke klachten en complicaties door diabetes.

Voedsel op recept vs diabetes 2

Toch is dat makkelijker gezegd dan gedaan. Gezond voedsel is vaak duurder en daardoor niet voor iedereen binnen handbereik. In Rotterdam Zuid loopt sinds januari de pilot ‘Voedsel op Recept‘ van HarvestCare en het Erasmus MC, waarin sociaal ondernemers, de zorg en lokale boeren de handen ineen hebben geslagen. De eerste deelnemers van de pilot – allemaal inwoners van Rotterdam Zuid met diabetes type 2 – kregen drie maanden lang gratis voedselboxen vol gezonde, diabetesvriendelijke producten. Ook ontvingen ze recepten, kookworkshops en begeleiding. Het doel was om te onderzoeken welk effect de toegang tot gezonde voeding op hen heeft.

„Mensen met een goed inkomen zullen sneller investeren in gezond voedsel, maar de doelgroep waarmee wij werken in Rotterdam Zuid heeft die mogelijkheid vaak niet”, vertelt Anne van de Peppel, medeoprichter van HarvestCare. „Een diëtist adviseert vaak dat ze meer groenten en fruit moeten eten en minder bewerkt voedsel. Maar als dat soort voeding in hun omgeving nauwelijks beschikbaar of betaalbaar is, hoe realistisch is het dan om te verwachten dat mensen hun eetpatroon veranderen? Als we echt systeemverandering willen zien, dan moeten we de gezondere opties voor hen toegankelijk maken.”

Pilot in Rotterdam Zuid

In Rotterdam Zuid is het aanbod van verse producten de afgelopen vijftien jaar met 38 procent afgenomen, terwijl het aantal fastfoodketens juist met 57 procent is toegenomen. Dat maakt het voor inwoners moeilijker om gezonde keuzes te maken. „We merken bovendien dat er vaak een gebrek aan kennis is”, zegt Van de Peppel. „Mensen denken dat ze hun vitamines binnenkrijgen door elke dag jus d’orange te drinken, maar zijn zich er niet bewust van hoeveel suiker er in zo’n glas zit en wat voor effect dit heeft op hun suikerspiegel. Goede voorlichting en educatie zijn dus minstens zo belangrijk.”

De pilot begon met een bijeenkomst waar deelnemers elkaar ontmoetten en uitleg kregen over diabetes type 2. „We merkten dat veel mensen eigenlijk niet precies wisten wat de ziekte inhoudt en hoe deze ontstaat”, vertelt Van de Peppel. „Het is belangrijk dat we als maatschappij leren om meer holistisch te kijken: niet alleen naar voeding, maar ook naar iemands leefomgeving en sociale netwerk.”

Na de eerste voedselboxen – gevuld met vegetarische ingrediënten en diabetesvriendelijke recepten – werd een WhatsApp-groep gestart, waarin deelnemers hun gerechten deelden en elkaar aanmoedigden. Tijdens de drie maanden durende pilot kwamen ze regelmatig samen voor kookworkshops. Een daarvan draaide om het bakken van diabetesvriendelijk brood. „Brood is in veel culturen belangrijk en de deelnemers in Rotterdam Zuid hebben diverse achtergronden. Het was mooi om te zien hoe mensen met hun eigen kruiden en smaken een persoonlijke draai gaven aan de recepten.”

De eerste resultaten: fitter, lichter en minder behoefte aan suiker

De eerste resultaten zijn hoopgevend: zelfs deelnemers die nog nooit knolselderij of winterpostelein hadden gegeten, vonden het verrassend lekker. „We zien dat mensen zich fitter en energieker voelen, gewicht zijn verloren en zelfs minder behoefte aan suiker hebben”, vertelt Van de Peppel.

De impact was niet alleen lichamelijk. De workshops, gezamenlijke maaltijden en WhatsApp-groep zorgden ook voor sociale verbinding. „Mensen leerden nieuwe groenten kennen, maar ook elkaar”, zegt Van de Peppel. „Voor sommige deelnemers was het sociale aspect bijna net zo belangrijk als het eten zelf.”

Samen met het Erasmus MC wordt momenteel onderzocht wat het verschil is tussen een controlegroep die alleen de reguliere diabetes behandeling kreeg en de interventiegroep die de wekelijkse voedselboxen ontvingen met gezondheids-en kookworkshops en daarnaast extra begeleiding kregen van diëtisten. Hieruit moet blijken wat de verschillen in effect zijn tussen de huidige behandelmethode bij diabetes en de interventiemethode met gezonde voeding. De eerste resultaten worden binnenkort verwacht.

Samenwerking met lokale boeren

Naast preventie werkt het programma ook samen met lokale boeren voor een duurzamer voedselsysteem. „We willen kortere ketens opzetten, waarin we een verdienmodel creëren voor lokale boeren die op een biologisch verantwoorde manier telen. We proberen op die manier hun afzetmarkt te vergroten. Zo werk je aan gezondere mensen en een gezonder voedselsysteem.”

„Hoe we met onze landbouw en onze grond om gaan heeft een direct effect op de kwaliteit van ons voedsel. De voedseldichtheid neemt alleen maar af, je moet nu meer wortels eten om dezelfde hoeveelheid voedingsstoffen binnen te krijgen dan vroeger. Het is belangrijk dat hier voldoende aandacht voor is en onderzoek naar gedaan blijft worden.”

Wat brengt de toekomst voor mensen met diabetes?

Harvest Care hoopt het programma op den duur uit te breiden, bijvoorbeeld naar Rotterdam West, waar opvallend veel kinderen diabetes type 2 hebben. „We willen laten zien dat voedsel een volwaardig medicijn kan zijn”, zegt Van de Peppel. „Als we duidelijk kunnen maken wat de voedselboxen en de kookworkshops kosten en dat afzetten tegen de maatschappelijke winst die ze uiteindelijk opleveren, dan kunnen we een businessmodel creëren dat we aan de overheid en zorgverzekeraars kunnen verkopen. Het zou een mooie stap zijn als gezonde voeding straks wordt opgenomen in het basispakket van de zorgverzekering.”

Het programma ontvangt inmiddels subsidie van de provincie Zuid-Holland om een zogenoemd ‘living lab‘ te creëren: een kennisplatform voor andere initiatieven die aan de slag willen met gelijksoortig onderzoek. „We zien dat niet als concurrentie, maar juist als iets positiefs. Hoe meer partijen zich inzetten voor deze missie, hoe groter de maatschappelijke winst. Ons doel is en blijft: gezond voedsel erkennen als medicijn.”

Hoogleraar Filip de Keyser over gezond oud worden: ‘Dit is de allerbelangrijkste anti-aging drug die er bestaat’

Heb je (extra) pre- en probiotica nodig? ‘Vooral bij de vezels gaat het vaak mis’

Reacties