Julia Osendarp Gezondheid 21 apr 2025, 08:02

Leestijd: 9 minuten

Moleculair bioloog over gezond ouder worden: ‘Je biologische leeftijd is plastisch, je kunt het tij keren’

Wij mensen hebben een chronologische en biologische leeftijd. En die laatste houden we volgens de Belgische moleculair bioloog Dr. Ellen Crabbe (44) het liefst zo laag mogelijk. Ze schreef in haar boek Stop de klok wat je kunt doen om het verouderingsproces te temperen en pleit ervoor dat we meer verantwoordelijkheid nemen voor onze gezondheid.

Hoewel we er iedere verjaardag weer een jaartje bij optellen, worden we het liefst zo gezond mogelijk oud. Over longevity, oftewel het temperen van het ouderdomsproces en gezond oud worden, zijn inmiddels tal van studies en theorieën. Want kun je het verouderingsproces vertragen? Of wellicht zelfs terugdraaien?

Verschil tussen biologische en chronologische leeftijd

Crabbe heeft als jonge student al een fascinatie voor de wetenschap. En als zij zich later specialiseert in de moleculaire biologie, ziet ze hoe de ontwikkeling van cellen invloed heeft op een hele hoop ziektebeelden. Hoewel ze inmiddels werkt met innovaties in het bedrijfsleven, liet ze haar passie voor wetenschap nooit varen. Ze schreef haar boek over het proces van gezond oud worden. Vanwege de continu nieuwsgierigheid over veroudering, maar ook door persoonlijke ervaring. „Mijn moeder overleed vroegtijdig aan een kankertype dat niet paste bij haar leeftijd en leefstijl. Daardoor ging ik meer graven als wetenschapper. Ik wilde weten: ‘Hoe kunnen we preventief te werk gaan? En proberen veroudering te vertragen?'”

De moleculair bioloog legt allereerst het verschil tussen de chronologische en biologische leeftijd uit. „Onze chronologische leeftijd hangt vast aan onze geboortedatum. We vieren ieder jaar onze verjaardag en hangen een vaststaand gegeven aan dat getal. Maar dat getal zegt niet veel over je gezondheid. Sommige mensen, mijn vader bijvoorbeeld, zijn 70 en fietsen nog steeds kilometers, terwijl anderen op hun 40ste zijn uitgeblust. De biologische leeftijd laat de staat van je lichaam en cellen zien.”

Stop de klok van microbioloog dr. Ellen Crabbe

Die biologische leeftijd kun je meten, legt Crabbe uit. „Aan de hand van bloedanalyses, inflammatiewaarden, maar ook DNA en epigenetica. Die leeftijd kan lager of hoger liggen dan de chronologische leeftijd. Maar het doel is om die biologische leeftijd zo laag mogelijk te houden.”

Waarom moest haar boek Stop de klok er komen? „Ik was inmiddels zo thuis in en gepassioneerd over deze materie, dat ik er haast van uitging dat meer mensen dit wisten. Maar ik weet nog dat ik een paar jaar geleden dit verhaal over die leeftijd en longevity tegen mijn huisarts vertelde en hij dacht dat ik gek geworden was. Er is veel Engelstalige literatuur beschikbaar over dit onderwerp, maar Nederlandstalige materie ontbreekt. Daarom wilde ik dit boek schrijven, omdat ik niet kon geloven dat anderen dit ook niet wilden weten. Overigens pretendeer ik niet dat alles over veroudering in mijn boek staat, maar ik hoop op een toegankelijke en wetenschappelijke manier dat proces uit te leggen.”

Verouderingsproces versnellen of vertragen

Daarbij benadrukt de moleculair bioloog dat ze wil wegblijven van influencers of social media-gezondheidsclaims. „Veel informatie op social media is niet wetenschappelijk onderbouwd. Neem als voorbeeld de ijsbaden waar nu veel lof over klinkt. IJsbaden zijn niet slecht, maar ook niet voor iedereen geschikt. Voor vrouwen is een koude prikkel bijvoorbeeld niet zozeer positief. Daar wilde ik wat meer nuance in brengen, gebaseerd op wetenschappelijk materiaal.”

Hoewel over het verouderingsproces nog lang niet alles bekend is, legt Crabbe uit dat er drie geprogrammeerde momenten in een mensenleven zijn die veroudering versnellen. „We hebben drie grote verouderingsmomenten, namelijk rond onze 44e, zestigste en tachtigste. Rond die momenten zien we dat veroudering opeens versnelt. Zo zien we rond ons 40e een verandering in ons metabolisme, waardoor we versneld gaan verouderen. Rond ons zestigste vinden er ook veranderingen in ons immuunsysteem plaats die gelinkt zijn aan een sprong in veroudering. Vergelijk ons lichaam met een auto. Ons lijf is ook een soort mechanisch systeem dat kan haperen. Maar het onderhoud speelt ook mee. Bepaalde keuzes of processen versnellen of starten het verouderingsproces.”

Boosdoeners voor biologische leeftijd

Wat voor processen? „Inflammatie door stress bijvoorbeeld. Dat zijn ontstekingen die onderhuids sluimeren en een waterval-effect veroorzaken. Inflammatie veroorzaakt namelijk weer DNA-schade, de cellen werken dan niet meer naar behoren en het immuunsysteem en het microbioom in de darmen raken ontregeld. Daarbij hangt veel samen met leefstijl, zoals beweging, voeding en stressregulatie. Maar bijvoorbeeld ook een ongezonde leefomgeving, door verontreiniging, kan meespelen.” Eerder vertelde ook gezondheidswetenschapper dr. Len de Nys aan Metro over de gevaren van chronische ontsteking.

Dat waken voor chronische ontstekingen, waar zowel De Nys als Crabbe voor waarschuwen, is een belangrijke factor om je biologische leeftijd laag te houden. „Die ontstekingen sluimeren, doen veel schade en blijven vaak onderbelicht.”

Maar ze noemt ook de staat van onze darmen op. „Over ons microbioom weten we inmiddels dat het een grote rol heeft bij ontstekingen en op onze hersenen. Gaat het in onze darmen mis? Dan lopen meer processen fout. Er is veel interactie tussen bijvoorbeeld de darmen, de huid, hersenen en eventuele ontstekingen. Neem als voorbeeld ontstoken tandvlees. Ontstekingen in je tandvlees vergroten bijvoorbeeld de kans op de ziekte Alzheimer.” Ook sprak Metro met neuropsycholoog Roy Kessels over Alzheimer en het verlagen van het risico op dementie.

‘Verwend met goede gezondheidszorg’

Crabbe pleit voor meer preventie, maar waarom valt er in Nederland (en België) nog wel wat winst te behalen als het om preventie gaat? „Ik denk dat wij in West-Europese landen ergens een beetje verwend zijn met onze goede gezondheidszorg. Dat betekent niet dat ik me tegen de reguliere geneeskunde keer, maar we zijn zodanig geconditioneerd dat overal een oplossing of medicijn voor is. Maar daardoor pakken we niet altijd de verantwoordelijkheid voordat we ziek worden. We leggen veel in handen van een arts, maar ik vind dat we ook zelf een verantwoordelijkheid hebben over onze gezondheid en daar bewust van moeten zijn.”

De moleculair bioloog kaart als voorbeeld de gezondheidszorg in Amerika aan. „Daar is de gezondheidszorg zo duur, dat er meer aandacht is voor preventie. Amerikanen omarmen al langer het feit dat je ook aan preventie moet doen en goed voor jezelf moet zorgen. Ander word je ziek en betaal je de rekening. Maar bij ons ligt de zorg om de hoek. Pas sinds de coronacrisis realiseren we dat niet alles vanzelfsprekend is.”

De moleculair bioloog legt uit hoe je er nu voor kunt zorgen dat je die biologische leeftijd in toom houdt. „Allereerst moet je kunnen analyseren hoe het met je gezondheid gesteld is. Ben ik goed of niet goed bezig? Je gaat de staat van je lichaam meten. Zijn er factoren of keuzes die positieve of negatieve invloed hebben? En ja, dat is best een puzzel.”

Meten en aanpassingen doen

Je biologische leeftijd kun je tegenwoordig meten met verschillende meetmethodes. Dat is iets dat nog niet zo lang bestaat. „Ik voorzie dat die meetmethodes, mede door de komst van AI, steeds beter worden.” Met dat soort testen kun je kijken wat voor jouw lichaam wel en niet werkt. „Kun je bijvoorbeeld minderen met verzadigde vetten, lactose of heb je baat bij meer duurtraining? Dat verschilt per persoon. Maar ik denk dat we in de toekomst als maatschappij veel meer leren kijken op individueel niveau.”

Ze vervolgt: „En dan is het de kunst om aanpassingen te doen, waarmee jij als persoon optimaal gaat functioneren. Topsporters doen dat eigenlijk al, maar dan bedoeld voor hun sportdoelen. Zij meten wat voor hun lichaam werkt en passen hun dieet en leefstijl aan om betere sportprestaties te leveren. Maar wat voor mij persoonlijk werkt, hoeft niet ook voor jou te werken. Die topsporters begrijpen dat. Die onderzoeken wat hun lichaam nodig heeft om hun doel te behalen. Voor niet-sporters is het doel om de motor in het lichaam zo lang mogelijk te laten draaien.”

Hoe houd je je biologische leeftijd laag?

Als Crabbe één ding moet noemen dat volgens haar essentieel is als het over gezond oud worden gaat, is het antwoord eenvoudig: beweging. „Beweging is een medicijn dat in ieders handbereik ligt en het heeft grote impact. En dan bedoel ik niet dat je een marathon moet rennen, maar dat je in beweging komt. Door te bewegen herstellen je cellen en word je sterker. Die nieuwe cellen zijn belangrijk om ziektebeelden als alzheimer of diabetes buiten de deur te houden.”

En de moleculair bioloog noemt nog een belangrijke factor om de biologische leeftijd laag te houden, namelijk: slaap. „Slapen is ook heel erg belangrijk. Tijdens onze slaap resetten de hersenen en worden er nieuwe connecties gemaakt. Slaap je te kort? Dan kun je dat direct zien aan je biologische leeftijd. Wij kunnen bijvoorbeeld aan de biologische leeftijd van veel moeders aflezen dat ze door een pasgeboren baby een verstoord slaappatroon hebben. Maar het interessante is dat je dat ook weer kunt herstellen. De biologische leeftijd is namelijk plastisch, je kunt het tij altijd keren.”

Bij de dokter biologische leeftijd meten

Volgens Crabbe komen er steeds meer meetmethodes voor de biologische leeftijd. Maar ze beaamt dat dit soort testen momenteel voor best wat mensen nog prijzig kunnen zijn. „Zo’n test die ik bijvoorbeeld adviseer, kost 250 euro. Langs de dokter gaan is goedkoper. En dan beschik je na zo’n test wel over de data, maar je moet er ook nog iets mee doen. Maar de prijzen van dat soort meetinstrumenten worden wel steeds betaalbaarder. Vroeger kostte zoiets duizenden euro’s. Ik voorzie dat dokters dit uiteindelijk ook gaan inzetten in de praktijk. Dat je bijvoorbeeld naast een bloedafname, ook je biologische leeftijd kunt meten.”

Overigens geeft Crabbe toe dat ook zij niet altijd de touwtjes strak houdt, bij zichzelf. „Ik kan natuurlijk van alles prediken, maar ook ik merk dat je in de praktijk niet altijd optimaal voor je lichaam zorgt.” Maar in hoeverre heeft haar boek ook invloed gehad op haar eigen leefstijl? „Bij mij persoonlijk heeft vooral sport een groot verschil gemaakt. Ik bewoog vroeger niet graag, maar dat is in de loop der tijd enorm veranderd. Ik zal nooit de sportiefste zijn, maar sport zit nu wel in mijn systeem gebouwd. Ook probeer ik op mijn voeding ik te letten, maar tegelijkertijd zondig ik ook weleens. Zondig ik te veel? Dan probeer ik in te grijpen. Het helpt daarin wel als je gelijkgestemden om je heen hebt, dat maakt het makkelijker om gewoontes te kweken.”

Waar begin je?

En waar begin je toch als die biologische leeftijd omlaag moet? „Eigenlijk maakt dat niet uit, maar begin gewoon. Beweeg, slaap en wees je bewust van wat je in je mond stopt. Het is nooit te laat om daarmee te beginnen. En begin met iets behapbaars. Doe bijvoorbeeld dagelijks een paar squats of ga even buiten wandelen. En wees vooral niet te streng voor jezelf, morgen is er weer een dag.”

De chronologische leeftijd van Crabbe is overigens 44 jaar. Wat is haar biologische leeftijd dan? „Dat was 41. Maar ik zeg je eerlijk dat ik het al een tijdje niet gecheckt heb. Ik wilde het even niet weten omdat ik stress had rond het uitgeven van mijn boek“, lacht ze.

Meer weten over gezondheid? In deze stukken helpen we je op weg:

• Volgens een klinisch neuropsycholoog is een geneesmiddel voor Alzheimer nog lang niet in bereik. Wel tipt hij dingen die je kunt doen om het risico op dementie te verlagen.
• Soms eet of gebruik je jarenlang een product, waar je ineens een allergie of intolerantie voor ontwikkelt. Hoe kan dat?
• Er zijn apparaten waarmee mensen, ook zij die kerngezond zijn, 24/7 hun bloedsuiker kunnen meten. Heb je daar iets aan?
• Iedereen is tegenwoordig moe. Misschien jij ook wel, misschien zelfs meer dan normaal. We spraken een expert over de oorzaken van (toenemende) vermoeidheid.

Kindertherapeut Marsha Pinedo bekijkt scheiden door ogen van kind en dít kunnen ouders daarvan leren: ‘Laat kind, kind zijn’

DJ Lex van Berkel (The Boy Next Door) ‘draaide letterlijk door’ en belandde in psychiatrische kliniek: ‘Kwam soms de dag niet door’

Reacties