Verlichting 2.0 – Vrijheid, gelijkheid, broederlijkheid
:format(jpeg):background_color(fff)/https%3A%2F%2Fwww.metronieuws.nl%2Fwp-content%2Fuploads%2Flezerscolumn-files%2FNoten-1-7.jpg)
Weet u noch, daar ging het om in de 18e eeuw. De slogans van de Franse Revolutie.
Vrijheid gaat over je persoonlijke ontplooiing. Alleen jijzelf weet hoe je denkt, hoe je voelt en hoe jouw handelingen het best floreren. Het gaat dus om jouw persoonlijke geestelijke vrije ontwikkeling. Je mening, je ideeën, je talent en dus de vormgeving van je persoonlijke leven.
Gelijkheid gaat over gelijke rechten en gelijke kansen. Op school, in je baan, in de samenleving, vergelijkbare en gelijke behandeling voor het rechtsleven. Alle mensen staan op wederzijdse ooghoogte. Geen rang, geen stand.
Geloof
Sinds de 14e eeuw kwam deze emancipatie in beweging. De thema’s waren steeds vrijheid en gelijkheid. Die twee zijn tastbaar, herkenbaar en concreet. Bijvoorbeeld de vrijheid op de manier hoe je gelooft. Katholiek of protestant (De Reformatie). Of zoiets als dat de arbeider, de burger en de adel werkelijk door de rechter gelijk behandeld worden. Daarbij horen bijvoorbeeld volgende stations: Boerenopstand in Duitsland begin 16e eeuw. Het ontstaan der republiek der Zeven Provincies (1648), de eeuw van de verlichting met de Franse Revolutie als hoogtepunt, de liberale Revoluties van 1848. En tenslotte de val van de koloniale Machten ook wel als de val van het Avondland betiteld (de Eerste Wereldoorlog).
En broederlijkheid?
Ja, dat is dus het stiefkindje. Waarom? Helaas niet direct zo concreet te vangen. En ook: je moet daar persoonlijk actief worden en dagelijks wat aan doen. Dat gaat net zoveel om jou als om mij persoonlijk. Daar moeten we willen en bewust op elkaar toekomen. Het werkelijk willen en werkelijk doen. Daar helpt geen staatsbestel, geen wet, geen handhavingsstructuur. We hebben democratie, we hebben een politie en een rechts-structuur (rechter en advocatuur) voor wetshandhaving. Dat is de structuur achter Vrijheid en gelijkheid. Maar voor broederlijkheid ontbreekt de structuur…?
Er niet aan willen
Nee, ze ontbreekt niet! We willen echter niet accepteren dat we ze al lang hebben! We willen er niet aan, de voorhanden structuur van de broederlijkheid daarvoor in te zetten. Waarom niet? We willen liever dat ze ons rijk maakt. We hopen persoonlijk geluk en succes ermee te verdienen. Namelijk: de economie. We willen dat economie gaat over geld verdienen, succes hebben en rijk worden. Dat ze ons bevrijdt en ontslaat van de verantwoording gelijkheid echt te moeten leven. Anders uitgedrukt: door rijk te zijn, denken we ons een positie te kunnen kopen, waardoor we min of meer boven de wet staan. Schijnbaar ben je dan meer waard dan de ander (het Elon Musk-syndroom). Citaat uit Animal Farm (George Orwell): ‘Sommige dieren zijn meer gelijk dan andere.’
De economie is bij uitstek het veld waar de broederlijkheid centraal zou moeten staan. De simpele formule zou moeten zijn: ik ben aan het werk voor jouw bestaansmogelijkheid. Jij bent aan het werk voor mijn bestaansmogelijkheid. Als boer en tuinder zorg jij voor mijn eten. Daarvoor ben ik leraar om jouw kinderen te leren in de maatschappij een bestaan op te bouwen en vrije mensen te worden. Zij is rechter om ervoor te zorgen dat wij in een vrije en ook veilige omgeving kunnen leven. Jullie zorgen ervoor dat ik mijn werk kan doen. En andersom. Economie zou niet moeten draaien om eeuwige groei en winst maken, maar om broederlijk de vrucht van elkaars werk te schenken. Afhankelijkheid te willen zijn van elkaar, wat tegelijk een goede basis is voor een algemene welvaart, tevens een basis zou kunnen zijn voor een duurzame vrede. Zonder broederlijkheid kunnen we de vrijheid en gelijkheid op den duur niet handhaven. Komt u dat bekend voor?
Strikte structuren
Utopie? Soft geneuzel? Haha!! Laat me niet lachen: de standenmaatschappij van de middeleeuwen was hierop gebouwd. Functioneerde vijf eeuwen lang. Eenzelfde feodaliteit functioneerde bijna tien eeuwen lang in China. Voor de Inkacultuur geldt dat ook. Wat we vandaag begrijpen van Afrika en de Noord en Zuid-Amerikaanse Inuitcultuur, was het daar zelfs deels meer dan duizend jaar succesvol.
En ja, de opmerkzame lezer heeft nu ook iets anders doorzien: al die culturen organiseerden zich in zeer strikte structuren, met vaste kasten en standen. Vrijheid en gelijkheid kon daar volstrekt geen thema zijn. Nu hebben we er dus twee veroverd, maar daarvoor de broederlijkheid verloren.
Maar waarom eigenlijk? Zou dat kunnen samenhangen met ‘ik’…?