Excuses en verantwoordelijkheid

Minister van Financiën Colijn voerde eind 1924 de rijwielbelasting weer in. Als betalingsbewijs moest men een plaatje op het stuur van de fiets monteren. Door de crisis in de jaren dertig waren er veel werklozen. Als dochter van een werkloze vader schaamde mijn moeder zich dat er een gaatje was geponst in haar fietsplaatje. Werklozen kregen namelijk gratis zo’n plaatje, maar dan wel met een gaatje erin, ter controle dat een werkloze op zondag niet fietste.

Excuses hiervoor zijn aan de werkloze Nederlander nooit aangeboden.

Mijn vader moest in de oorlog als dwangarbeider in Lager Weserlust (Bremen) werken. Als hij dit niet zou hebben gedaan, waren zijn broers en vader als represaillemaatregel door de mof opgepakt. De NS faciliteerde de ‘reis’ naar Bremen. Getraumatiseerd is hij grotendeels lopend – op versleten damesschoenen met poetslappen als sokken – uit Duitsland gevlucht.

Dwangarbeiders werden met de nek aangekeken, collaborateurs werden ze zelfs genoemd. Geen steun van Stichting 1940-1945. En ook nu nadat de NS onder druk van Job Cohen en Salo Muller een schadevergoeding heeft uitgekeerd aan oorlogsslachtoffers en nabestaanden, blijft het stil rond de dwangarbeiders. Een excuus kan er zelfs niet af. Vergeten, letterlijk en/of figuurlijk.

Ik heb het wel over mijn vader, zijn angsten en mijn angsten daarover die nooit meer weggaan. Niet over een verre voorvader die ik hooguit van naam ken.

In het programma Beau zegt radiopresentatrice Mischa Blok dat ze door haar Aziatische achtergrond regelmatig wordt uitgescholden voor ‘kutchinees’ of ‘loempia’. Ze wordt zelfs in haar gezicht gespuugd. Opvallend is dat dit vooral gebeurt in de steden, door mensen met een migratieachtergrond. En dan hebben we het niet over een besnorde voetbaljournalist uit Grolloo die een vermeende foute grap maakt, of een volkszanger die op weg is naar de afhaalchinees. Racisme en discriminatie kennen meerdere kanten die je zult moeten benoemen. Doe je dat niet dan ben je later excuses verschuldigd.

Rutte hoeft wat mij betreft geen excuses aan te bieden voor wat de latere premier Colijn zoveel jaar geleden heeft gedaan. Hij is ook niet verantwoordelijk voor de vele dwangarbeiders van toen. Die nooit meer ‘echt’ zijn thuisgekomen. Getraumatiseerd tot aan hun dood. Maar dat betekent nog niet dat ‘je rustig kunt gaan slapen’, zoals Colijn dat aan de vooravond van de Duitse inval zei. Dat konden de dwangarbeiders ook niet. Nooit meer.