Livia Guldie Binnenland 11 jun 2025, 11:21

Leestijd: 4 minuten

Wat zit er achter het dalende geboortecijfer en waarom is dat een probleem?

Het geboortecijfer daalt harder dan ooit tevoren, blijkt uit een nieuw rapport van de Verenigde Naties. Er zijn genoeg aanwijzingen voor de oorzaak: het woningtekort, klimaatverandering en financiële onzekerheid. Het klinkt misschien niet direct alarmerend, maar dat is het volgens veel experts wél.

Ook in Nederland daalt het aantal geboortes al jaren. Uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt bijvoorbeeld dat in regio’s met hoge woningprijzen duidelijk minder kinderen worden geboren. Sinds 2010 is het geboortecijfer gestaag gedaald: toen kregen vrouwen gemiddeld nog 1,8 kinderen, nu zijn dat er 1,5. Maar wat betekent die daling eigenlijk? En welke gevolgen kleven daaraan?

Zorgelijke cijfers

De wereldbevolking blijft groeien, dat komt door een combinatie van twee factoren: mensen leven gemiddeld steeds langer én in sommige delen van de wereld worden nog altijd relatief veel kinderen geboren. Maar toch daalt het geboortecijfer. Is dat dan echt zo erg? Volgens oud-politicus Pieter Omtzigt bijvoorbeeld wel. Hij wees er eerder al op dat zo’n immense daling doorgaans alleen voorkomt na grote oorlogen of tijdens ziekteperiodes als de pest. Toch is deze trend niet nieuw.

Pieter Omtzigt ziet het dalende geboortecijfer als een serieus probleem. Volgens hem zal Nederland door het gebrek aan eigen arbeidskrachten steeds meer arbeidsmigranten nodig hebben om openstaande vacatures te vervullen. En dat zullen, zo waarschuwt hij, niet alleen mensen uit Polen zijn – hij doelt op migratie van buiten Europa. De geopolitieke gevolgen daarvan zijn volgens Omtzigt ‘moeilijk te overschatten’.

Wereldwijde zorgen over geboortecijfer

Ook de Hongaarse premier Viktor Orbán was er duidelijk over toen hij stelde dat de lage geboortecijfers de ‘zelfmoord van de westerse beschaving’ inluidde. Hij beloont vrouwen als ze meer kinderen krijgen, onder andere via belastingvoordelen, een maatregel die de Italiaanse premier Giorgia Meloni ook overweegt.

Maar ook de VN slaat nu alarm over het wereldwijd dalende geboortecijfer. Volgens het VN-Bevolkingsfonds stellen veel jongvolwassenen hun kinderwens uit of schrappen die volledig vanwege toenemende onzekerheid, zoals klimaatproblemen en financiële zorgen. Belangrijke oorzaken zijn onder meer inkomensverlies bij vrouwen na een kind, tekort aan vaderschapsverlof en beperkte toegang tot anticonceptie, vruchtbaarheidszorg en abortus.

Uit onderzoek van EenVandaag blijkt dat het geboortecijfer al sinds de jaren zestig daalt. In de jaren negentig werden in Europa jaarlijks nog zo’n 5 miljoen kinderen geboren, inmiddels is dat aantal gedaald tot minder dan 4 miljoen. Lange tijd werd de daling verklaard door toenemende welvaart: mensen zouden bewust kiezen voor kleinere gezinnen. Om bevolkingskrimp te voorkomen, is een gemiddeld kindertal van 2,1 per vrouw nodig. Geen enkel Westers land haalt die norm nog.

Moeten we ons echt zorgen maken?

Maar wat zijn dan precies de problemen die die bevokingskrimp zou brengen? Volgens socioloog Christine Percheski zitten die met name in de lange termijn, vooral als het gaat om de beroepsbevolking. „Hoeveel werkenden zijn er straks nog? En hoeveel kunnen zij nog bijdragen aan pensioenen en belastingen?” De economische gevolgen zijn kortom groot.

De NOS meldde eerder dat een vergrijzende bevolking leidt tot structurele problemen. Het personeelstekort, dat er nu al is, zal verder toenemen. Ook blijven de zorgkosten stijgen, omdat oudere mensen steeds langer medische zorg nodig hebben. Wereldwijde cijfers laten zien dat uiteindelijk elk land met deze uitdagingen te maken krijgt.

Toch zijn er ook critici als het gaat om deze zorgen. Econoom Jan-Pieter Peijs zegt dat een bevolkingsgroei al helemaal niet wenselijk zou zijn: „Bevolkingsgroei is geen oplossing, maar juist een bedreiging voor onze toekomst. Het is aangetoond dat een almaar groeiende bevolking op een aarde die opraakt, leidt tot rampzalige problemen op de lange termijn. Alleen een geleidelijke, humane krimp helpt echt bij het aanpakken van problemen als klimaatverandering, woningnood en stikstof. Arbeidstekorten kunnen we tijdelijk opvangen met gerichte immigratie.”

Maatregelen tegen wereldwijde bevolkingskrimp

Vooral in Aziatische landen zoals Japan leidt het lage geboortecijfer tot grote problemen. Daar is sprake van een overschot van mannen die economisch niet goed in de markt liggen, waardoor veel geen partner kunnen vinden. Ook in Zuid-Korea – het land met het laagste geboortecijfer ter wereld – worden maatregelen genomen om de daling te stoppen. Zo worden er blind-date-evenementen georganiseerd, en dat blijkt daadwerkelijk effect te hebben.

In China richt de overheid zich op het doorbreken van traditionele rolpatronen: daar worden subsidies gegeven aan vaders die thuis willen blijven voor de kinderen. Bewust niet aan moeders, omdat juist de klassieke rolverdeling volgens de regering een rem zet op het krijgen van kinderen.

Ook in Nederland zijn er zeker manieren om het geboortecijfer te beïnvloeden, zegt econoom en vruchtbaarheidsexpert Esmee Zwiers in EenVandaag. „Denk bijvoorbeeld aan toegankelijke, betaalbare kinderopvang en een hogere vergoeding voor ouderschapsverlof”, zegt ze.

Kwart Nederlanders vermijdt tandarts door kosten

Taakstraf na stelen knuffels gedenkplaats Jeffrey en Emma: ‘Ouders hebben meegewerkt’

Reacties