Livia Guldie Binnenland 20 mei 2025, 20:29

Leestijd: 6 minuten

Wat bereik je met een protest als die van zondag op het Malieveld? Een expert legt uit

Het Malieveld stroomde afgelopen weekend vol: naar schatting honderdduizend mensen protesteerden tegen de opstelling van de Nederlandse overheid richting Israël. Ook op universiteiten gaan studenten al wekenlang de barricades op. Maar ondanks alle spandoeken en leuzen verandert er relatief weinig. Heeft protesteren nog wel effect?

Die vraag stelt Metro aan een expert op het gebied van publieke protesten, docent politieke geschiedenis aan de Radboud Universiteit Paul Reef.

De zin- en onzin van protesten

De demonstraties van afgelopen weekend heeft Reef natuurlijk meegekregen. De docent ziet niet in dat die protesten zinloos zouden zijn, ook al verandert het standpunt van de overheid richting Israël niet echt. „Veel protesten hebben wél zin, al is het effect niet altijd direct zichtbaar. Vaak ligt de kracht van protest in het agenderen van een onderwerp: denk aan het vrouwenkiesrecht, het recht op abortus of de boerenprotesten. Zulke acties zetten thema’s op de kaart.” 

Of een protest daadwerkelijk ‘zin heeft’, hangt volgens Reef van veel factoren af. „Het geeft deelnemers in elk geval vaak een gevoel van grip of erkenning van hun frustratie. Succes is moeilijk te meten, want er is geen universele regel als het gaat om protesten. Wel valt op: een duidelijke boodschap die een breed publiek aanspreekt en massaal wordt ondersteund, maakt verschil. Maar: kijk naar ‘Kick Out Zwarte Piet’ – ondanks de grote verdeeldheid wist die beweging op termijn wél verandering in gang te zetten.” 

Aandacht naar aanleiding van protesten

Hoe protesten in beeld komen, speelt een grote rol volgens Reef. „De manier waarop media verslag doen is nooit volledig neutraal: er zit altijd een bepaalde toon of framing in, positief of negatief. En juist die beeldvorming beïnvloedt hoe het publiek en de politiek op protesten reageren.” 

„Kijk bijvoorbeeld naar de demonstratie van afgelopen weekend op het Malieveld: de massale opkomst kreeg relatief serieuze aandacht. Een verschil met eerdere protesten – zoals op universiteiten of stations – waarbij vooral werd gefocust op vandalisme of chaos. Dat old-school frame is er nu dus niet.” 

De meest zinvolle demonstraties

Wat voor soort demonstratie het meeste zin heeft, is lastig te zeggen, maar Reef ziet wel dat sommige vormen beter werken. „Kleine beeldbepalende acties, en dan vooral veel daarvan, kunnen nuttiger zijn om een onderwerp op de agenda te krijgen. Maar groepen die het groots aanpakken maken meer indruk. Anderhalf jaar geleden hadden bijvoorbeeld nooit honderdduizend mensen op het Malieveld voor Palestina gestaan. Iets waar eerdere protesten wel aan hebben bijgedragen.”

„Maar toch willen actiegroepen simpelweg vooral aandacht voor hun thema en dan geldt soms ‘less is more’. Neem Extinction Rebellion. Eerdere acties van deze groep kregen meer steun dan nu. Het hangt er dus vanaf wat je precies wilt bereiken: soms is media-aandacht voor een actiegroep belangrijker dan directe politieke verandering. Grotere acties zijn meestal beter, omdat ze moeilijker weg te zetten zijn als gevaarlijk of racistisch. Zeker als er veel mensen op een veilige manier samenkomen.”

Hoe wordt er gedemonstreerd?

Een protest kan verschillende gevolgen hebben, bedoeld of onbedoeld: „Het doel van een protest wordt vaak makkelijk weggewuifd door te wijzen op de vorm die ‘niet binnen de spelregels zou passen’. Denk aan protesten over Palestina of de boerenprotesten: soms wordt er iets obstructiefs gedaan, waarna veel media zich vooral richten op het veroordelen van actievormen als vandalisme of het wegzetten van
actievoerders.”

Maar vaak zijn actievoerders hier zich goed van bewust, denkt Reef: „Kijk naar de studentenbeweging in Servië, waar na protesten vaak bewust wordt opgeruimd om dit te voorkomen.”

Waarom verandert er dan zo weinig?

Hoewel de protesten, zoals die in Utrecht tegen de banden tussen Nederlandse en Israëlische universiteiten, vooralsnog weinig directe verandering teweeg lijken te brengen, betekent dat niet dat ze zinloos zijn. „Protesten vragen vaak een lange adem. Neem bijvoorbeeld de jaren ’70 en ’80, toen er langdurig verzet was tegen apartheid in Zuid-Afrika. Dat ging jaren door en er was veel tegenspraak.” 

„Sommige universiteiten hebben wel de banden met Israëlische universiteiten gebroken. Maar niet met alle en ook niet alle vormen van samenwerkingen. Bij enkele duurde het lang voordat er echt iets veranderde, ondanks stevige protesten. Maar zonder die protesten zouden veel thema’s langer blijven liggen. Protesten spelen dus wel een belangrijke rol, bijvoorbeeld druk uitoefenen op het College van Bestuur.” 

Moeite met bepaalde protesten

„Bepaalde protesten worden snel weggezet als gevaarlijk en hebben daarom als gevolg dat de politiek niet vaak actie onderneemt”, zegt Reef. Een argument dat vaak wordt gebruikt tegen demonstranten is dat ze hun gezicht bedekken, terwijl dat wettelijk is toegestaan. Actievoerders doen dit soms uit angst voor politiebezoeken of omdat ze uit een autoritair land komen.” 

„Dat punt van gezichtsbedekking speelde ook aan de Radboud Universiteit, waar nu enkele banden met twee Israelische universiteiten zijn doorbroken na lang aandringen. De vorm, zoals hardere acties, vinden overheden en universiteiten vaak lastig, omdat het politiek erg gevoelig ligt, en soms wil men er weinig aan doen. Vaak heeft dat ook met geld en militaire belangen te maken”, zo vervolgt Reef.

Misvattingen demonstratierecht

Er zijn volgens de docent veel misvattingen over hoe het demonstratierecht werkt. „Een veelgehoorde is dat je altijd vooraf toestemming moet vragen voor een demonstratie. In principe is dat niet nodig, maar veel gemeenten stellen dat wel als voorwaarde, wat soms lijkt alsof het een ‘gunst’ is. Zo weigert bijvoorbeeld de burgemeester van Katwijk demonstraties vanwege ongeregeldheden, maar eigenlijk geef je een groep gewelddadige tegendemonstranten wat ze willen door dit niet te faciliteren.”

Er is volgens Reef een duidelijke tendens dat gemeenten vaker extra eisen stellen aan demonstraties. „Wettelijk gezien moeten ze demonstraties faciliteren, maar in de praktijk is dit soms lastig. Een demonstratie verbieden is een zwaar middel en mag alleen worden ingezet bij duidelijke veiligheidsrisico’s.”

‘Het raakt vrijheden’

Een goed voorbeeld van zo’n dilemma zijn de snelwegblokkades van Extinction Rebellion. „Als een groep bijvoorbeeld een weg voor lange tijd bezet, wat van het demonstratierecht mag, moet er door de rechter goed worden gekeken naar proportionaliteit: wat weegt zwaarder, het recht om te protesteren of de overlast voor anderen?”

Reef vervolgt: „Strafbare feiten zoals vernielingen of het uitschelden van anderen vallen niet
meer onder het recht op demonstreren. Er is dus geen sprake van ‘misbruik’ van het demonstratierecht. Maar we zien nu in toenemende mate eisen voor vergaande beperkingen op het demonstratierecht die echt gevaarlijk kunnen zijn voor de democratie. Veiligheidsargumenten worden steeds vaker gebruikt en soms zijn die begrijpelijk, maar het raakt ook vrijheden.”

Zieke vrouw? Dan blijkt kans op scheiding significant hoger

Boeteregen voor fatbikers: deze locaties springen eruit

Reacties