Redactie Metro Binnenland 14 mei 2025, 11:42

Leestijd: 5 minuten

Bestuurlijke elite in besloten genootschappen wakkert vrees voor belangenverstrengeling aan: ‘Geheimzinnig’

Sommige Nederlandse prominenten, zoals rechters, ceo’s, bestuurders of topambtenaren, kiezen ervoor om besloten genootschappen bij te wonen. Zo’n genootschap is bijvoorbeeld de Haagsche Schouw. Maar dat betekent ook dat deelnemers, ondanks hun agenda’s en belangen, elkaar achter gesloten deuren tegenkomen.

Follow the Money (FTM) duikt regelmatig in complexe materie. Bijvoorbeeld over de fors gestegen koffieprijzen en de ‘dubieuze’ rol van deze koffiegigant. De hiaten binnen de kankerzorg of overheidsplannen die vragen oproepen.

Prominente elite bij genootschappen

Deze keer schreef FTM het boek Onder Ons: achter de schermen bij de genootschappen van de Nederlandse elite over prominente genootschappen in Nederland. Daarvoor deden de FTM-journalisten vijf jaar lang onderzoek naar vijf genootschappen: De Tafelronde, De Haagsche Schouw, De Pijp, Club Rotterdam en De Schoorsteen.

In zo’n genootschap komt de economische, politieke en culturele elite van ons land bijeen. Waarom? Netwerken en ‘onder gelijken’ zijn, klinken als argumenten. En nee, niet iedere leek kan zomaar zo’n genootschap binnenstappen. Alleen op uitnodiging kun je lid worden. En wat men bespreekt binnen de muren van het genootschap, blijft binnen de muren van het genootschap.

Rechters in genootschappen

En in dat soort genootschappen zitten dus ook Nederlandse rechters. FTM haalt aan dat rechters onpartijdig dienen te zijn en binnen de rechtspraak waakt men voor partijdigheid. „Maar wat als een rechter deel uitmaakt van een kring die nergens bekend is?”, aldus FTM.

Het onderzoeksplatform haalt aan dat de huidige president van de rechtbank Den Haag, Robine de Lange-Tegelaar, lid is van genootschap De Haagsche Schouw. De onderzoeksjournalisten trekken daarbij kennelijk de wenkbrauwen op. Waarom? Vrijwel alle civiele zaken die tegen de staat worden aangespannen (burgers, belangengroepen of bedrijven die zich door de Staat gedupeerd achten) worden in de rechtbank Den Haag behandeld. En dat botst met het intieme contact dat topambtenaren en bestuurders hebben met een rechter in zo’n genootschap.

Leden Haagsche Schouw

Een woordvoerder van de Lange-Tegelaar laat aan FTM weten dat zij geen geen bezwaren ziet tegen haar lidmaatschap. Die paar keer per jaar dat ze bij de Haagsche Schouw aanwezig is, zijn interessant voor haar netwerk, aldus de woordvoerder. „Bij het genootschap zitten mensen uit allerlei verschillende disciplines, vanuit de overheid, openbaar bestuur, bedrijfsleven et cetera. Het geeft haar bovendien de gelegenheid om op een open manier over de rechtsstaat te spreken, zoals ze heeft gedaan toen ze een van de sprekers was. Dit scherpt de geesten van alle aanwezigen.”

De Haagsche Schouw werd in de Tweede Wereldoorlog opgericht. Het motto van genootschap klinkt: ‘Openhartig naar binnen, zwijgzaam naar buiten’. En op de ledenlijst sinds de oprichting staan allerlei prominenten, zoals ministers, hoge ambtenaren, burgemeesters, bankiers, directeuren, ceo’s, en bestuurders van grote bedrijven zoals Shell, Unilever, Akzo, KLM, Philips, Heineken en FrieslandCampina. Maar ook raadsheren van de Hoge Raad der Nederlanden, hoge militairen en adviseurs van het koningshuis waren lid.

Overigens waren vrouwen bij de Haagsche Schouw lange tijd niet welkom. Pas sinds 2017 mogen zij toetreden.

Ceo’s, rechters, top-ambtenaren

En op die historische ledenlijst staan dus ook vijf rechters, onder wie drie presidenten van de rechtbank Den Haag. Volgens de wet hoeven zij hun lidmaatschap niet te vermelden, want het is geen officiële nevenfunctie.

Binnen de huidige Haagsche Schouw-formatie is de ledenlijst overigens ook niet mis. Voorzitter is Allard Castelein is bijvoorbeeld voormalig ceo van het Rotterdamse havengebied. Maar ook gezichten vanuit Defensie, Randstad, Nederlandsche Bank, Deutsche Bank en een ex-ombudsman doen mee.

Belangenverstrengeling

FTM schrijft over de vrees voor belangenverstrengeling en schetst daarvan twee voorbeelden. Zo was in de jaren zestig bijvoorbeeld de Bevelhebber der Landstrijdkrachten lid van het genootschap, net als de president van het Hoog Militair Gerechtshof, dat tot 1991 het beroep in militaire rechtszaken afhandelde.

Of wat te denken van het lidmaatschap van de directeur-generaal van de World Intellectual Property Organization? Terwijl de rechtbank Den Haag als enige in Nederland octrooizaken behandelt, intellectueel eigendom dus.

Bezwaren

„Hard bewijs van partijdigheid is er niet. Maar ook als er geen directe inmenging kan worden bewezen, zijn zulke vriendschappelijke banden problematisch”, concludeert FTM.

Wat betreft De Lange-Tegelaar ziet zij geen bezwaren voor haar lidmaatschap. „Bij de rechtbank Den Haag behandelen we allerlei soorten zaken, waaronder zaken tegen de Staat en andere overheden, instanties, bedrijven en personen. In potentie kan dus iedereen te maken hebben/krijgen met de rechtbank. Dat laat onverlet dat je als rechtbankpresident met anderen over de rechtsstaat kunt spreken. We vinden het juist belangrijk om dat gesprek over de rechtsstaat te voeren. Uiteraard spreekt ze niet over specifieke rechtszaken die bij de rechtbank lopen”, laat haar woordvoerder weten.

Vertrouwen rechtspraak

Wim Voermans, hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden, legt aan FTM uit dat rechters in Nederland veel mogen. Ze mogen lid zijn van een politieke partij of andere verenigingen. „De leden die ook rechtspreken in de rechtbank Den Haag zouden bij zichzelf te rade moeten gaan of het – in de huidige tijd en de hogere eisen die nu aan transparantie worden gesteld – verstandig is om actief lid te zijn van zo’n besloten, haast geheimzinnig gezelschap.”

Hij vervolgt: „Als de rechters lid willen blijven van De Haagsche Schouw, zou het verstandig zijn meer openheid van zaken te geven over wat De Schouw doet en wie erin zitten.”

Ook Willeke Slingerland, lector sociale cohesie en de democratische rechtsstaat aan de Hogeschool Utrecht, zet vraagtekens. „Ik kan me voorstellen dat deelname aan zo’n gezelschap zinvol is, maar het niet vermelden in het register van nevenactiviteiten vind ik zorgelijk. Dat schaadt ook het vertrouwen in de rechtspraak.”

PostNL verhoogt weer prijs van postzegel: grootste stap in elf jaar

Vuurwerkramp Enschede door de ogen van kinderen van 2000: ‘Kon m’n eigen gegil niet meer horen’

Reacties