René Smid Geld & Carrière 7 jan 2023, 18:03

Leestijd: 11 minuten

Alles gaat digitaal, zelfs solliciteren doen we in een virtuele ruimte: raken we het echte gesprek kwijt?

Gamen, chatten, solliciteren via WhatsApp, een skills-woordenboek, virtuele rondleidingen, rondlopen in een metaverse (virtuele ruimte): een baan zoeken is allang niet meer wat het vroeger was. Vervangt technologie het echte gesprek?

Werkzoekenden en bedrijven hielden elkaar lange tijd in een houdgreep. Beide groepen vinden dat bij solliciteren vaak clichés worden uitgebraakt. Denk maar eens na: hoe vaak zie je deze woorden in zowel sollicitatiebrieven als vacatureteksten voorbijkomen:

• Teamplayer
• Ambitieus
• Leergierig
• Enthousiast
• Flexibel
• Geen 9 tot 5-mentaliteit

Dit lijstje is bijna oneindig aan te vullen. Minpunten die sollicitanten in hun motivatiebrief aangeven, gaan vaak ook over dat ze te hard werken en perfectionisme, dat o zo’n grote valkuil is.

Vergrijzing en de arbeidsmarkt

De arbeidsmarkt is de laatste jaren in rap tempo veranderd: de krapte is vanaf het einde van 2020 behoorlijk opgelopen, tot het hoogtepunt in het tweede kwartaal van dit jaar met liefst 143 vacatures per 100 werklozen.

Veel beter gaat dit de komende jaren niet worden. In bijvoorbeeld Friesland alleen al verdwijnen door vergrijzing ongeveer 30.000 mensen van de arbeidsmarkt. Nieuwe aanwas is er, in veel sectoren, nauwelijks. Het is dan ook niet verwonderlijk dat werkgevers van alles uit de kast moeten trekken om toch personeel binnen te halen – en te behouden. „Ik vind het wel fijn, moet ik eerlijk zeggen”, steekt Jacqueline Rietveld, lector HRM bij NHL Stenden Hogeschool, van wal. „Werkgevers hadden het lang voor het zeggen en dat draait langzaam om. Ze moeten blijvend hun best doen voor personeel.”

Rietveld merkt dat de zogenaamde employer journey belangrijker wordt bij bedrijven. Dat komt erop neer dat werknemers al voor zij binnen zijn, bijvoorbeeld via filmpjes kunnen kennismaken van de sfeer bij een werkgever. „Die reis eindigt pas als je weggaat”, zegt Rietveld. „Zelfs dan onderhoud je als bedrijf nog banden met mensen, omdat ze wellicht in de toekomst terugkomen of anderen doorverwijzen.”

Liever de garage opruimen

Met één druk op de knop komen werkzoekenden tegenwoordig al heel veel te weten over een eventuele werkgever. Ze krijgen video’s aangeboden, kunnen via chatbots aanvullende vragen stellen over vacatures en solliciteren via WhatsApp is tegenwoordig ook helemaal ‘in’.

Werkgevers willen het kandidaten zo makkelijk mogelijk maken. Dat is nodig ook, want uit onderzoek van sociaalnetwerksite LinkedIn bleek een aantal jaren geleden dat ruim een derde van de millennials liever de garage opruimt dan een afspraak maakt met een potentiële nieuwe werkgever.

Er zijn verschillende initiatieven die de angel uit een sollicitatiegesprek halen, zoals open hiring. Daarbij hoef je geen cv en motivatiebrief in te leveren. Het is vooral bedoeld om mensen die aan de zijlijn staan, onbevooroordeeld een kans te geven. Bedrijven weten namelijk alleen de naam van de kandidaat.

Solliciteren in de metaverse

Uitzendbureau Unique gaat zelfs nog een stapje verder en kwam enkele weken geleden met een vestiging in de metaverse op de proppen. Unique heeft tientallen locaties in Nederland, waaronder in het Noorden in Leeuwarden, Heerenveen, Assen, Meppel en Groningen.

Daar kon nog wel iets bij in de metaverse, vertelt directeur Mandy Stevens in een persbericht. De metaverse kan worden gezien als een online netwerk met allerlei aan elkaar gekoppelde driedimensionale werelden. Gebruikers kunnen met een avatar – miniaturpoppetje – rondkijken en op elkaar reageren.

Unique verwacht dat ons leven zich steeds meer verplaatst naar het digitale domein en werken, leren en ontspannen gaan we volgens Stevens dan ook regelmatig in de metaverse doen.

In de Uniqueverse, zoals de innovatie van het uitzendbureau heet, kun je anoniem inloggen, zonder dat je hinder ondervindt van afkomst, achternaam of uiterlijk. „We leggen de nadruk op talenten en skills van de kandidaat”, aldus Stevens. „Kandidaten kunnen op een interactieve manier vragen beantwoorden in de Uniqueverse.” Daarmee worden hun vaardigheden in kaart gebracht.

Die talentenlijst is de basis voor een paspoort dat online kan worden gedeeld en kandidaten kunnen dan in de metaverse anoniem in gesprek gaan met een consultant van Unique over baankansen. Op termijn kun je in de metaverse zelfs met werkgevers afspreken of via technologieën als virtual reality zelfs op afstand ervaren hoe het er bij een bedrijf aan toegaat.

Skillswoordenboek

Werkbedrijf UWV legt ook graag de nadruk op kwaliteiten en niet op een cv. De publieke dienstverlener werkt op dit moment aan een zogenaamd skillswoordenboek, genaamd CompetentNL. Dit wordt ontwikkeld in opdracht van de ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). In 2024 moet de eerste versie in Nederland zijn uitgerold.

Werkzoekenden kunnen dan online inzicht krijgen in beroepen en welke vaardigheden daarvoor nodig zijn en dan bepalen of zij in dat werkveld zouden willen solliciteren. Het systeem legt relaties tussen vaardigheden van werknemers of werkzoekenden en werkgevers, zodat deze partijen makkelijker aan elkaar kunnen worden gekoppeld.

Wie bijvoorbeeld tuinman is en werk nodig heeft, wordt in zoekopdrachten lang niet altijd gekoppeld is aan vacatures voor hovenier of plantsoenmedewerker. Deze synoniemen worden door het deels door artificiële intelligentie gedreven systeem aan elkaar gekoppeld zodat CompetentNL actueel blijft en ieders taal leert te spreken.

Het is volgens Marcel Keizer, arbeidsmarktspecialist bij UWV, ook interessant voor werkenden die door de veranderende arbeidsmarkt moeten omscholen. Via CompetentNL kunnen zij op de hoogte blijven van nieuwe gevraagde vaardigheden voor bepaalde beroepen.

Keizer denkt dat het online-woordenboek kan zorgen voor matches op de arbeidsmarkt die eerder niet voor de hand zouden liggen. ,,Een directiesecretaresse die bijvoorbeeld bij een lasbedrijf gaat werken. We laten ons leiden door wat we in ons hoofd hebben en sluiten daarom dingen uit. Maar er is meer dan een cv of de naam van een werkgever,’’ vindt Keizer. „Soms komen de gevraagde skills overeen en ga je toch met elkaar in gesprek.”

Persoonlijk contact blijft belangrijk

Werk zoeken in een interactief woordenboek of een metaverse klinkt allemaal vrij hightech. Persoonlijk contact – en dus uit de anonimiteit – is evenwel nog altijd belangrijk, stelt Keizer. Dat is nodig om te zien of er een klik is en bedrijven zullen toch ook moeten weten wat iemand te bieden heeft.

Keizer: „Het is wel mooi dat je bij bijvoorbeeld het metaverse van Unique – zonder jezelf kenbaar te maken – vragen kunt beantwoorden voor een skillspaspoort. Het is een positieve ontwikkeling die hopelijk verder gaat om de aannames of vooroordelen die we hebben, weg te halen. Het gaat er om wat iemand kan en waar hij of zij zich in kan ontwikkelen.”

Oebele Smeding, die een loopbaanadvies- en re-integratiebureau in Drachten heeft, vindt dat de digitale wereld het echte contact beslist niet moet vervangen. Voor de jonge generatie zou het, vindt Smeding, juist goed zijn om wat minder in de virtuele wereld rond te lopen en wat meer met echte mensen te praten. Digitale innovaties werken het best in tijden van crisis. Als de arbeidsmarkt weer kantelt en de werkgevers hun personeel voor het uitzoeken hebben, kan kunstmatige intelligentie van pas komen bij de voorselectie van kandidaten door bijvoorbeeld sollicitatiebrieven te screenen op hobby’s en werkervaring.

‘Een klik vind je niet in een metaverse’

Ook uitzendbureau Randstad zweert bij persoonlijk contact, zegt Christiaan Smilde, regiodirecteur Noord-Nederland (Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel). Randstad is in deze provincies de afgelopen tien jaar teruggegaan van 38 naar 22 kantoren, mede omdat werkzoekenden zich online al oriënteren en niet naar uitzendorganisaties komen om vacatures door te nemen. Toch zijn echte gesprekken gewenst, aldus Smilde. Dit wordt ook gevraagd door opdrachtgevers van Randstad. „Een klik vind je niet in een metaverse. De persoonlijke indruk blijft belangrijk.”

Smilde ziet dat anoniem solliciteren in opkomst is. Bij Randstad bemiddelt hij op talent, ongeacht cultuur, achtergrond of geslacht. Het is wel een uitdaging, want waar vind je de kandidaten in deze krappe arbeidsmarkt waar werkzoekenden het meer en meer voor het zeggen hebben? De doelgroep tot 35 jaar zit veel op social media en juist daar is Randstad dan ook volop aanwezig. „Onze intercedenten moeten met de vacatures opvallen, creativiteit is cruciaal. Het gaat niet alleen om de inhoud van de functie en de arbeidsvoorwaarden, maar juist ook om werksfeer bij een bedrijf.”

Mensen willen graag geholpen worden maar zo weinig mogelijk doen, is de ervaring van Smilde. Niemand heeft zin om een kwartier lang een aanmeldlijst in te vullen voor een account. „We willen het ze zo makkelijk mogelijk maken om bij ons te solliciteren.” Dat gebeurt dan wel niet in een virtueel universum, maar wel op internet. „Door technologische ontwikkelingen wil je maximaal gemak bieden. En daarnaast heb je, vinden wij, nog steeds een cv nodig. Met die gegevens kun je het gesprek aangaan met iemand en vraag je bijvoorbeeld naar de werksfeer. Misschien was iemand eerst wel operator en ging hij daarna wat anders doen. Waarom is dat dan, waren de taken of de sfeer niet leuk? Dat haal je allemaal niet uit een metaverse.”

Serious gaming

Lector Rietveld meent dat jongeren het fijn vinden om digitaal te solliciteren, maar iets als een metaverse moet volgens haar worden gezien als hulpmiddel om meer mensen te bereiken dan als de ultieme oplossing. „Niet iedereen is er even handig mee en mensen willen elkaar toch wel zien en spreken of kijken hoe de sfeer binnen een bedrijf is. Dat kan nooit via een metaverse.”

Liever slaat Rietveld het bruggetje tussen werkgever en werknemer door serious gaming . Dit lectoraat van NHL Stenden heeft samen met logistiek bedrijf Veenstra-Fritom en ondernemersorganisatie Transport en Logistiek Nederland (TLN) een computerspel ontwikkeld voor de transportsector. Het beroep transportplanner wordt namelijk steeds complexer en het voortbestaan van transporteurs hangt samen met het in huis hebben van goede planners, weet Rietveld.

In het spel krijg je de uitdaging voorgeschoteld om goederen zo zuinig en duurzaam mogelijk van A naar B te brengen. Per level wordt de opdracht complexer. Zo kunnen er straten zijn afgesloten en moeten deelnemers rekening houden met werktijden van chauffeurs. „Je moet met creatieve oplossingen komen. Zo ontdek je als speler of je het in de vingers hebt.”

Volgens Rietveld is dit een interactieve manier voor onder andere studenten om te kijken of het beroep bij ze past en ze op den duur zouden willen solliciteren bij een transportbedrijf. „Het is een kwestie van spelen en direct snappen. Mijn handen jeuken: ik zou bij ieder werkveld waar schaarste is, zo’n game willen maken. Jongeren kunnen dan zien of zo’n functie bij ze past. Het is echt een nieuwe manier om kennis te maken met een beroep.”

‘Het gaat de digitale kant op’

De tijd dat vacatures in een krant werden omcirkeld, is allang voorbij. Rietveld verontschuldigt zich als ze zegt dat jongeren tegenwoordig nauwelijks nog een krant lezen. „Sorry dat ik dat zeg. Het gaat de digitale kant op.” In tijden waarin de arbeidsmarkt ruim was, werden voor uitzendbureaus en bedrijven zelf al met digitale innovaties voorselecties gemaakt op basis van cv’s en motivatiebrieven. De harde waarden zoals werkervaring of bijvoorbeeld hobby’s werden gefilterd en gewogen. Voldeed iemand niet aan de gevraagde eisen, werd de brief (digitaal) aan de kant gelegd.

„Dat gebeurde toen er misschien wel vijftig mensen voor een functie waren. Dan is dat handig, maar nu is er krapte en solliciteren moet mensen een prettig gevoel geven”, vindt Rietveld. „Werkgevers wilden voorheen de beste mensen voor de laagste lonen. Het is nu veel moeilijker om de juiste persoon op de juiste plek te krijgen, ook omdat functies door digitalisering en de opkomst van artificiële intelligentie veranderen of verdwijnen.”

Sollicitatietrends

Wat zijn nou precies de trends in het solliciteren? De wereld verandert snel, maar UWV zette een aantal op een rijtje.

• Videosolliciteren. Het wordt meer en meer een norm, meer dan de helft van de bedrijven zou de eerste sollicitatieronde nu al online laten plaatsvinden. UWV verwacht dat dit alleen maar toeneemt. De sollicitaties gaan vaak via Zoom of Microsoft Teams.
• Online netwerken. Sinds corona nam dit een vogelvlucht. Netwerkbijeenkomsten of banenbeurzen werden geschrapt. Bedrijven zoeken steeds vaker binnen hun eigen netwerk, bijvoorbeeld het personeel dat toch als beste reclamebord wordt gezien, naar nieuwe medewerkers. Wie werk zoekt en online geen vacatures voorbij ziet komen, kan het beste een lijstje van bedrijven samenstellen waar hij of zij graag wil werken. ‘Kijk dan of je iemand kent die werkzaam is bij dat bedrijf’, adviseert UWV. ‘Zo kun je informatie inwinnen en er sneller achter komen wie verantwoordelijk is voor de sollicitaties.’
• Een vakgericht cv. Werkgevers hechten nog altijd veel waarde aan ervaring en willen weten welke resultaten je hebt geboekt. De werkervaring staat in een cv nu bovenaan en niet meer de gevolgde opleidingen.
• Een leven lang leren. Daar hamert UWV al tijden op. Recruiters bij uitzendbureaus en HRM’ers hebben scholing hoog op hun afvinklijstje staan. ‘Het is goed dat je laat zien dat je bezig bent met ontwikkelingen binnen jouw vakgebied’, aldus UWV. ‘Kijk eens naar het aanbod van gratis webinars en cursussen.’
• Balans tussen werk en privé. Steeds meer mensen willen minder werken om meer aandacht te hebben voor het thuisfront: kinderen, partner of hobby’s. Ook werkzoekenden worstelen hiermee, zegt UWV. ‘Het is belangrijk om vaste momenten in te plannen dat je even niet achter je laptop gaat zitten. Creëer daarnaast een speciale ‘werkplek’ in huis. Zorg dat die ruimte alleen bestemd is voor het solliciteren en dat je voor ontspanning een andere ruimte gebruikt.’

Betonpompmachinist en crypto-ondernemer Joeri (25): ‘Er is niks mis met werken met je handen’