Joram Bolle Dossier 9 jun 2018, 04:15

Leestijd: 5 minuten

Nederland heeft bijna twee keer zoveel donoren nodig

Wie ziek is en nieuw orgaan nodig heeft, heeft nog iets nodig: veel geluk. Want er zijn bij lange na niet genoeg organen om iedere patiënt snel te helpen. Dat is één van de redenen dat de politiek de nieuwe wet rondom orgaandonatie nodig vindt: daarin ben je orgaandonor tenzij je bezwaar maakt. Maar hoe groot is het probleem eigenlijk? Dit zeggen de cijfers van het Donorregister en de Nederlandse Transplantatie Stichting.

Rond de 1.100 Nederlanders wachten op dit moment actief op een orgaan. Eigenlijk zijn het er meer, maar dat zijn de mensen van wie de conditie goed genoeg is om geopereerd te kunnen worden. In het donorregister hebben 3,7 miljoen mensen aangegeven na hun dood hun organen ter beschikking te stellen. Dat betekent dat er per persoon op de wachtlijst bijna 3.400 potentiële donoren zijn. Op het eerste gezicht lijkt dat heel wat, maar in de praktijk is dat niet zo.

Orgaandonatie is erg complex en lang niet iedereen die zich als donor heeft ingeschreven is op het moment dat hij of zij overlijdt medisch geschikt om organen te doneren. Dat heeft bijvoorbeeld te maken met leeftijd, de manier waarop iemand overlijdt en waar dat gebeurt. Een donor moet in het ziekenhuis overlijden. En een geschikte donor mag geen hersenfunctie meer hebben, terwijl de rest van z’n organen nog wel moet functioneren. Dat is de reden dat het merendeel van de geschikte donoren een beroerte als doodsoorzaak heeft.

Raadplegen register

In 2017 overleden er ongeveer 9.700 mensen in ziekenhuizen die mogelijk medisch geschikt waren om hun organen te doneren. Op het moment van overlijden of in de uren voor iemands dood, raadpleegt de arts het donorregister. Die kijkt of iemand in het register staat en zo ja, of diegene zijn organen wilde doneren en of daar nog uitzonderingen bij staan. Je kunt ook hebben aangegeven dat de nabestaanden mogen beslissen. Een groot probleem is dat meer dan de helft van die 9.700 mensen (5.100) helemaal niet in het donorregister voorkwam.

De overige 4.600 stonden er wel in. Niet-geregistreerd betekent overigens niet dat je sowieso geen orgaandonor meer kan zijn. Dan vraagt een dokter het altijd aan de nabestaanden. Aan de andere kant betekent geregistreerd zijn niet dat je wél orgaandonor bent. 58 procent van de mensen die hun keuze hebben vastgelegd, heeft ja gezegd tegen orgaandonatie, maar 30 procent wil dat niet en 11 procent laat de nabestaanden beslissen. Nabestaanden geven ongeveer één op de drie keer toestemming voor donatie.

Uiteindelijk bleven er in 2017 slechts 244 mensen over van wie er daadwerkelijk organen konden worden getransplanteerd. Daarmee werden 710 patiënten geholpen. Als je het zo bekijkt, blijkt dat het aantal donoren helemaal niet zo hoog is: vorig jaar maar zo’n 0,007 procent van alle donoren die met ‘ja’ in het register stonden. Voor één donor in een jaar heb je dus zo’n 15.000 met ja geregistreerde mensen nodig.

Hoeveel donoren zijn er nodig?

Dat er een tekort is aan donoren, is overduidelijk. Een van de gevolgen is dat er per jaar tussen de 130 en 150 mensen overlijden die op de wachtlijst staan, zegt de Nederlandse Transplantatiestichting. Ook zijn er nog patiënten die van de wachtlijst verdwijnen omdat hun conditie niet meer goed genoeg is voor een operatie. Hoeveel extra donorregistraties zouden er dan nodig zijn om het tekort op te lossen?

Laten we proberen daar met een beredeneerde rekensom enig zicht op te krijgen. Vorig jaar zijn er 1270 transplantaties uitgevoerd. Maar nieren of een lever kunnen ook van levende donoren afkomstig zijn. 710 van de 1270 transplantaties vonden plaats met organen van overleden donoren, oftewel 56 procent. Op dit moment is er een wachtlijst van 1.115 mensen. 56 procent zou daarvan dan geholpen moeten worden met een orgaan van een overleden donor. Dat zijn er 616. Elk van de 244 overleden daadwerkelijke donoren stond vorig jaar gemiddeld 2,9 organen af. Voor die 616 patiënten zijn daarom 212 donoren nodig. En om 212 donoren te krijgen moeten er 15.000 keer zoveel mensen met ‘ja’ geregistreerd staan: 3,2 miljoen. Er valt nog wel wat te mitsen en maren op dit getal, maar het geeft wel een indicatie: er moeten bijna net zoveel ja-registraties bijkomen als er nu in totaal zijn.

Meer ja, maar ook meer nee

Het goede nieuws is dat het aantal registraties al jaren stijgt. Sinds 2012 hebben 11 procent meer mensen laten weten of ze donor willen zijn. Ter vergelijking: de bevolking groeide in die periode met ongeveer 2 procent. In absolute zin zijn er dan ook meer mensen die hebben aangegeven donor te willen zijn: nu 3,7 miljoen, terwijl dat er eind 2012 nog 3,4 miljoen waren.

Maar het aantal nee-registraties is nog veel sterker gestegen. Eind 2012 waren dat er 1,6 miljoen, nu zijn het er ruim 1,9 miljoen. Dat betekent een stijging van meer dan 20 procent. Voor een groot deel is dat een negatief effect van de nieuwe wet. De wet gaat pas in 2020 in, maar vooruitlopend daarop, of uit protest, hebben veel mensen zich met een ‘nee’ laten registreren. Waar het aantal geregistreerde nee’s in de jaren daarvoor iets daalde, kwamen er in 2016 – toen de Tweede Kamer de wet aannam – opeens 140.000 bij. Toen afgelopen februari ook de Eerste Kamer voor de wet stemde, kwamen er in een paar dagen tienduizenden nieuwe nee-registraties bij, ten opzichte van een paar duizend ja-registraties.

OVER METRO DOSSIER

Elke zaterdag vind je bij Metro verhalen over spraakmakende zaken. We kennen het, doordeweeks moet alles vlug, maar gelukkig is er in het weekend tijd om lekker lang te lezen over opzienbarende onderwerpen. Boeiend? Absoluut! Schokkend? Soms. Confronterend? Misschien. Interessant, met een knipoog en vanuit meerdere perspectieven belicht? Altijd!

Deze week: orgaandonatie. 14 juni moet blijken of er genoeg handtekeningen zijn opgehaald om een referendum te houden over de nieuwe donorwet. Maar hoe groot is het tekort aan orgaandonoren eigenlijk, en waarom is er zoveel discussie?