Margot Smolenaars
Margot Smolenaars Dossier 23 sep 2017
Leestijd: 8 minuten

Waarom gamen niet zomaar een spelletje spelen is

Gamen is part of life. Uit de Metro-enquête blijkt dat overduidelijk: 99 procent van de invullers gamet, en meer dan 75 procent doet dat meerdere keren per week tot dagelijks. En ja, als zelfs je ouders bananas gaan over het vangen van Pokémon, weet je: we zitten in een nieuw tijdperk, eentje waarin gamen een wereld aan mogelijkheden blootlegt.

Op een medische beurs staat Tim Laning zijn game Underground te presenteren. Zijn bedrijf Grendel Games ontwikkelde deze Nintendo-game voor chirurgen-in-opleiding, om ze zo spelenderwijs trainingsuren te laten maken. Op die manier maken de artsen zich de bewegingen eigen om ingewikkelde operaties te kunnen uitvoeren.

Laning ziet een gerenommeerd chirurg wat lacherig reageren op de jonge artsen, die met de Nintendo in de weer zijn. Hij knoopt een gesprek aan met de man, die al dik in de 60 is, en tot over de grenzen beroemd vanwege zijn pionierswerk in de chirurgie.

,,Heb je weleens computerspelletjes gespeeld?”, vraagt Tim.

,,Nee, dat is toch niks voor artsen”, antwoordt de chirurg smalend.

,,Spelletjes zijn leuk voor mijn kleinkinderen.”

,,Ben je goed in operaties?”, wil Tim weten.

,,De beste!”, reageert de arts zelfverzekerd.

,,Dit spel is gebouwd op basis van chirurgische instrumenten”, legt Tim uit. ,,Dus het zou jou met al je ervaring geen enkele moeite moeten kosten om een high score neer te zetten. Durf je het aan?”

Na wat aarzeling neemt de chirurg Tims uitdaging aan. Hij neemt de Nintendo ter hand. “En onmiddellijk scoort hij een high score. Studenten kwamen niet eens in de buurt van wat hij deed.”

Cheetahs

Deze anekdote illustreert twee belangrijke dingen, namelijk: gamen is niet alleen maar spelen. Toch vinden oudere generaties dat we onze tijd verdoen met gamen. Dat is gek, want rek het begrip ‘spelletje’ op tot een gezelschapsspel of buitenspelen en voilà: dan vinden pa en ma het ineens wel gezellig, leerzaam en waardevol voor later. Zodra er een beeldscherm en een console of joystick bij komt kijken, doemen in die oudere hoofden donkere zolderkamertjes met vermoeide, bleke, veel te dikke kinderen op.

Waarom is dat? ,,Omdat ze gamen niet serieus nemen”, antwoordt Laning, ,,onterecht, als je het mij vraagt. Kijk bijvoorbeeld naar cheetahwelpjes, die al spelend onder het waakzame oog van moedercheetah leren hoe ze moeten jagen en hoe ze zich tot elkaar moeten verhouden. Mensen zitten niet anders in elkaar. Wij leren ook spelenderwijs.”

Dagelijks mediadieet

Homo ludens, de spelende mens. Die term klinkt de wetenschappers Jasper van Vught en René Glas bekend in de oren. Beiden zijn betrokken bij gameresearch aan de Universiteit Utrecht. Daar gebeurt sinds vijf jaar iets bijzonders: de faculteiten zetten gezamenlijk hun denkkracht in om het fenomeen gamen en de effecten daarvan te onderzoeken.

Een keerpunt in het denken over gamen is de oratie van de Utrechtse hoogleraar Mediatheorie Joost Raessens uit 2010, waarin hij die homo ludens van een 2.0-versie voorziet en de term ‘ludische samenleving’ introduceert. ,,We gaan een samenleving in, waarin spel en spelen en alle zaken die daarbij horen, een steeds groter element zijn van de manier waarop wij cultuur beleven, en van de manier waarop wij met elkaar omgaan”, verklaart René Glas, doctor in de geesteswetenschappen. Games zijn slechts één facet, al zij het een belangrijke, van de spelende samenleving. ,,De veertigers en dertigers van nu groeiden op met videogames als PacMan en Space Invaders in de arcadehallen. Zij vinden gamen een doodnormaal tijdverdrijf. Voor hun kinderen zijn games een nog logischer onderdeel van hun dagelijkse mediadieet.”

Hij haalt het voorbeeld van Pokémon Go aan: de rage waarin volwassenen en kinderen met hun mobiele telefoon virtuele figuurtjes gingen vangen. ,,Daaraan zag je hoe geaccepteerd gamen nu is. Vijf jaar geleden had men het nog compleet gestoord gevonden om als volwassene ’s avonds bij een lantaarnpaal op een bijzondere Pokémon te gaan wachten.”

Mindgames

Tegenwoordig draaien games om meer dan alleen maar handigheid met consoles. Jasper van Vught houdt zich als doctor in de cultuur- en mediawetenschappen bezig met de betekenis van spellen. ,,Zoals je de Bijbel tekstueel kunt duiden, kun je ook betekenis ontlenen aan games en wat daarbinnen gebeurt”, legt hij uit. ,,In tegenstelling tot films en literatuur eisen games een fysiek actieve houding van de speler. Als speler heb je invloed op het spelverloop, en je acties hebben gevolgen.” Dat wordt interessant als een speler handelingen moet uitvoeren die zich moeilijk laten rijmen met zijn eigen moraal. ,,Neem Manhunt, waar je in de huid kruipt van een seriemoordenaar”, zegt Van Vught. ,,Onder dat moorden kom je niet uit, maar je kunt wel bepalen hoe gruwelijk je iemand ombrengt. Het schuurt constant, en zo wordt het een interessante ethische ervaring. Hoe ver ga je?”

Dit soort mindgames vindt ook zijn weg naar jouw collegezalen, in studierichtingen als (dier-)geneeskunde, rechten en bestuurskunde. ,,Studenten krijgen in een spelachtige omgeving in rap tempo cases voorgeschoteld waarin ze snel moeten handelen”, zegt Glas. ,,Iets als een aanbesteding, waarin je verzwijgt dat één van de vier mededingers de neef van jouw chef is, kan grote gevolgen hebben. Als het uitkomt en er komt een rechtszaak van, kost dat klauwen met geld en een jaar vertraging, bijvoorbeeld. De game schotelt achttien van dergelijke dilemma’s voor en laat studenten zo spelen met de gevolgen van hun handelen. Zoiets haal je niet zo makkelijk uit boeken.”

Serious games, heet dit type spellen. Een verschrikkelijke term, vindt gamedeveloper Laning. ,,Het impliceert dat games, bedoeld om te vermaken, níet serieus zijn. Of, als je die andere term ‘applied gaming’ neemt, dat games toepasbaar moeten zijn. Maar als een spel niet vermaakt, bereikt het niets. Ook niet dat onderliggende educatieve doel, want kinderen prikken zo door een slecht gemaakte game heen.” Ook Glas vindt de term ongelukkig. ,,De uitspraak ‘het is maar een spelletje’ gaat niet op zodra mensen aan het spelen zijn. Tijdens het spelletje nemen ze het verdomd serieus.”

Midden-Oosten

Het besef dat spelers hun games wél serieus nemen, leidt weer tot andere vraagstukken. Wat als een personage in een game sterker wordt van een blikje Red Bull, om maar een voorbeeld te noemen. ,,Dat is niet per se slecht voor Red Bull, en het hoeft ook niet slecht te zijn voor de speler”, zegt Glas. ,,Die komt hoogstens eerder op het idee een blikje Red Bull te gaan drinken. Maar wat als een game doordrongen is van een politieke boodschap? Wat zou de impact van een specifieke keuze binnen een politieke game zijn als dat spel aan de andere kant van de wereld uitkomt? En hoe beïnvloedt een spel, waarin de slechteriken eruitzien alsof ze uit het Midden-Oosten komen, bijvoorbeeld je gedachten over mensen uit het Midden-Oosten?”

Ook dat is niet ‘zomaar’ een spelletje, wil hij maar zeggen. Daarbij dringen gamedevelopers, op zoek naar een duurzame relatie met spelers, door tot een dieper niveau van motivatie. ,,Veel van de betere games sturen op intrinsieke motivatie”, zegt hij. ,,Normaal speel je voor beloningen, extrinsiek dus, en dat werkt alleen op de korte termijn. Intrinsieke motivatie is veel duurzamer: je ziet het nut ergens van in en daarom verander je je gedrag.”

Waterbattle werkt

In dat laatste heeft Laning inmiddels aardig wat ervaring. Zo ontwikkelde Grendel Games voor waterbedrijf Vitens een Wijk & Waterbattle, met de bedoeling piekbelasting op het waternetwerk terug te brengen. ,,In de ochtend en de vroege avond is het spitsuur in dat netwerk”, legt Laning uit. ,,Zet het in een grafiek en het ziet eruit als een kamelenbult. De vraag was of een game dat piekwatergebruik terug kan brengen, zodat de inwoners efficiënter omgaan met het beschikbare water. Zeker in de zomer is dat belangrijk. Het waterbedrijf hoopte op een reductie van 1 tot 2 procent, nou, het was véél meer, en die reductie is blijvend. De tweede battle is nu een paar maanden afgelopen en het blijkt dat wijkbewoners hun waterbesparende gedrag nog steeds vertonen.” De relevante vraag is nu: hoe duurzaam is die gedragsverandering precies? ,,Als je een werkelijk duurzame gedragsverandering kunt bewerkstelligen door speltechnologie in te zetten, dan opent dat een wereld aan mogelijkheden.”

Waar die wereld ons naartoe voert, is moeilijk te voorspellen. ,,Heel lang dachten we dat spelcomputers onverslaanbaar waren in hun aanwezigheid in het huishouden”, zegt Glas. ,,Met de komst van ledschermen, smartphones en apps moesten gameproducenten andere verdienmodellen en andere spellen gaan bedenken. En dus ook andere motivaties gaan aanboren om toch te blijven verdienen.”

Laning heeft een groter belang voor ogen. ,,Wij blijven als maatschappij maar geld steken in curatie: er ontstaat een probleem en we lossen het op. In de zorg is dat al niet houdbaar meer, want het kost nu al te veel, en dan hebben we de vergrijzing nog voor de deur staan. Voor preventie zijn er bijna geen potjes, terwijl dat op de lange termijn toch het meest oplevert. We kunnen gamingtechnologie gebruiken om mensen langer zelfstandig te houden of te voorkomen dat mensen chronisch ziek worden. Maar dan moet er wel geld komen voor onderzoek en productie van apps met langdurig effect.”

OVER METRO DOSSIER

Elk weekend duikt Metro de diepte in! Hoe? Elke zaterdag vind je bij ons verhalen over de meest spraakmakende zaken. We kennen het, doordeweeks moet alles vlug maar gelukkig is er in het weekend tijd om lekker lang te lezen over opzienbarende onderwerpen. Boeiend? Absoluut! Schokkend? Soms. Confronterend? Misschien. Interessant, met een knipoog en vanuit meerdere perspectieven belicht? Altijd!

Onze beste auteurs, vormgevers, filmmakers en fotografen stellen deze bazige dossiers voor je samen. Zo heb jij op maandag gegarandeerd een tof verhaal om te delen met vrienden en collega’s. Met Metro Dossier ben je helemaal up to date. Stop met koppensnellen en verwen je hersencellen!

Ditmaal: gamen. Hoe gameverslaafd is Nederland? Wat spelen we, hoe spelen we, zeggen we weleens afspraken af om te kunnen gamen en wat als je je brood verdient met gamen? Lees het deze week in Metro Dossier:

Foutje gezien? Mail ons. Wij zijn je dankbaar.

Het beste van Metro in je inbox 🌐

Meld je aan voor onze nieuwsbrief en ontvang tot drie keer per week een selectie van onze mooiste verhalen.